Melkveehouder: 'Als we al een inkomen hebben, zal het minimaal zijn'

"Wat mij het meest bezighoudt, is dat de overheid betrouwbaar moet zijn. Maar dat is ze niet. We kregen alle benodigde vergunningen voor de nieuwe stal. En dan komt als een duveltje uit een doosje het verhaal dat Nederland aan zijn fosfatenplafond zit. Onbegrijpelijk."

Melkveehouder Jaco Kastelein (55) was 16 jaar gemeenteraadslid voor het CDA in Bodegraven, waarvan 8 jaar als fractievoorzitter. Hij volgt de agrarische politiek uit Den Haag en Brussel op de voet. Alle regelgeving, en dat is nogal wat, kent hij op zijn duimpje.

Magere jarenJaco Kastelein zit aan de keukentafel in zijn boerderij aan de Meije, een klein riviertje. Met zijn vrouw en zijn meewerkende zoon en beoogd bedrijfsopvolger (23) heeft hij vaak over de toekomst van het gezinsbedrijf. Zeker nu ze een aantal magere jaren voor de boeg hebben met geen of nauwelijks inkomen.

De melkprijs is ingestort: van 47 cent de liter in maart 2014 naar 30 cent in februari. Daarnaast zit hij met hoge hypotheeklasten van de nieuwe stal. En nu heeft de overheid een streep gezet door geplande uitbreiding van 65 naar 90 koeien. "Ik heb vanaf het begin tegen iedereen - accountant, bank en architect - gezegd: 'We gaan niet voor leegstand bouwen.' De beslissing om een nieuwe stal te bouwen hebben we weloverwogen genomen. We wisten dat in 2015 het melkquotum eraf ging en we dus eindelijk een sprongetje konden maken."

Bewegingsruimte"Staatssecretaris Dijksma vond dat de melkveehouderij achterliep op gebied van dierenwelzijn. Zij wilde meer diervriendelijke stallen, waarin de koeien meer bewegingsruimte hebben. Ook moest voldaan worden aan duurzaamheidsregels, bijvoorbeeld wat betreft emissie van ammoniak."

In de oude stal hield Kastelein 65 koeien op 600 vierkante meter, in de nieuwe is plek voor 100 koeien op 1400 vierkante meter. Ook is de mestafvoer beter geregeld. "En de koeien hebben het duidelijk meer naar de zin. Niet het eerste jaar, toen moesten ze nog wennen, maar nu geven ze 7 liter melk meer dan in de oude stal. Dat is veel. Een koe geeft gemiddeld 32 liter per dag."

HindernisDe moeilijkste hindernis in het woud van regels en vergunningen was de natuurbeschermingswetvergunning. "Grofweg vraag je hiermee aan de overheid: is het goed dat ik op deze plek met die ammoniak-emissie zo veel koeien houdt? Ja, toen we die vergunning kregen, hebben we het besluit genomen: we gaan bouwen." In maart 2014 begon de bouw van de stal en in oktober kon Kastelein er melken.

Op 1 april 2015 werd het melkquotum afgeschaft, de Europese regeling die 30 jaar lang bepaalde hoeveel melk een boer mocht produceren. En vanaf die dag 'explodeerde' de veestapel. Sommige boeren deden niets, andere namen een klein sprongetje van enkele tientallen extra koeien en de megaboeren met 200 tot 300 koeien, namen er soms wel 100 koeien bij.

Fosfatenplafond "Wij hebben een gesloten bedrijf. Dat wil zeggen dat ik vanaf 1992 geen enkele koe van buiten heb gehaald. Ik werk alleen met dieren die hier geboren zijn, dit om verspreiding van ziektes te voorkomen. Ik ben gegroeid van 65 naar 82 koeien nu. Maar er waren collega's, die zeiden: 'Ik koop een vrachtwagen vol koeien en ik plomp de stal helemaal vol.' Er werden zelfs koeien uit Denemarken gehaald.''

Gevolg: het aantal kalf- en melkkoeien nam met 100.000 tot 170.000 stuks toe tot meer dan 1,6 miljoen stuks. En daarmee kwam de fosfaatproductie (mest) boven het maximum dat Nederland in het kader van de Europese milieurichtlijn op gelegd heeft gekregen. Dat maximum bedraagt 172,9 miljoen kilo. Daarom werd de rem erop gezet. "De overheid kwam ermee dat het fosfatenplafond was bereikt. De hoeveelheid dieren moet in verhouding staan tot het aantal hectares waarop de boer de mest kwijt kan."

Koppeling"We wisten dat er een koppeling zat aan te komen, maar we wisten niet in welke verhouding. Zo mochten we in 1984 350 kilo fosfaat per hectare produceren. Dat is nu teruggebracht tot 85 kilo per hectare. Dat betekent een klap voor de sector."

Eind vorig jaar kwamen zo'n 400, 500 veehouders bij elkaar op een protestvergadering in het wegrestaurant bij de Afslag De Meern op de A12. "Het nieuws was als een bom ingeslagen. De stemming was geladen: dit komt allemaal door de grote bouwers, de megaboeren met honderden koeien. Die moesten maar naar de kloten gaan, niet zij! Ik ben toen opgestaan en gezegd: Ik ben een van die bouwers en ik heb mijn verhaal verteld. Dat het niet alleen die megaboeren zijn (dat is slechts een heel klein groepje) die gebouwd hebben. Ook gewone gezinsbedrijven hadden gebouwd om een bescheiden sprongetje te kunnen maken."

KinderenDe fosfatenregeling betekent voor Kastelein dat hij terug moet naar het aantal koeien dat hij op 2 juli 2015 had: 76 stuks. En daar gaat dan een generieke korting voor alle boeren van 4 tot meest waarschijnlijk 8 procent af. "Dat betekent dat ik de investering voor de nieuwe stal moet terugbetalen met 70 koeien, terwijl de financiering gebaseerd is op 90 koeien. Of wel het verschil tussen 700.000 liter melk en 900.000 liter."

Wat dat betekent? "Als we al een inkomen hebben, zal het minimaal zijn. Voor de hele sector en ook voor het landschap kunnen de gevolgen ingrijpend zijn. In al die gezinsbedrijven heerst onzekerheid. En als daar aan tafel over wordt gesproken, zeggen de kinderen: als het zo erg is, dan ga ik geen boer worden! Veel gezinsbedrijven zullen dan worden beëindigd en de grond wordt opgekocht door de megaboeren. Die schaalvergroting zal enorm snel gaan en daarmee gaat veel moois verloren."