Binnensteden Oost-Nederland op de schop: minder winkels, meer groen, wonen en horeca

Gemeenten spreken zelf van ‘een nieuwe programmamix’ voor hun binnenstad, die nu te veel leunt op winkels. Of zoals de gemeente Apeldoorn dat in de enquête van de Stentor schrijft: de binnenstad verandert van places to pay naar places to stay, je komt er niet per se om geld uit te geven, maar om je er aangenaam op te houden. Je vertoeft er eerder in ‘een parkachtige setting’ en ja, daar horen óók winkels bij. Apeldoorn staat in die ‘verkleuring van de binnenstad’ bepaald niet alleen.

Ongeveer driekwart van gemeenten gaat centrum kleiner en compacter maken

De Stentor onderzocht de staat van de winkelcentra in 35 gemeenten in de regio. Hoe was het voor corona, hoe doorstonden zij de pandemie en hoe gaat het er straks uitzien? Achttien gemeenten stuurden meestal uitgebreide antwoorden. Opvallend: de meeste gemeenten (67 procent) zagen geen (verdere) teruggang in vierkante meters winkelruimte. Op een enkeling na dan, zoals Meppel en Nunspeet.

Dat klopt ook met het beeld dat Locatus, onderzoeksbureau voor de retail, eerder al schetste. Als er al sprake was van leegstand, was die er voor corona of ging het om filialen van ketens die een stapje terug deden. Speciaalwinkels en shops in ‘snuffelstraten’ profiteerden juist van campagnes om lokaal boodschappen te doen.

Ongeveer driekwart van de gemeenten gaat het centrum qua winkelen ‘kleiner en compacter’ maken of was daar voor corona al mee bezig, omdat online steeds meer terrein wint op fysieke winkels.

Na de opknapbeurt moeten binnensteden het rapportcijfer 9 verdienen

Ongeveer net zoveel gemeenten gaan ‘nieuwe functies toevoegen’. Ze spreken van ‘een rijkere programmamix’ of ‘omkleuren van straten’, dat winkelcentra in binnensteden ‘vitaal’ en ‘toekomstbestendig’ moet maken. Zeewolde stuurt bijvoorbeeld op een ‘kleiner maar fijner’ centrum. Dat betekent vaak minder winkels en meer groen (‘Ook goed tegen hittestress’, schrijft een van de gemeenten), wonen, horeca, cultuur en recreatie. Zo’n 15 procent studeert nog op een nieuwe visie.

Zwolle lijkt een uitzondering, omdat de gemeente zich als ‘groeistad van Nederland’ ziet. Dan moet je niet je winkelgebied compacter maken, vindt de gemeente.

Als de hele opknapbeurt van winkelcentra achter de rug is, moeten binnensteden gemiddeld toch echt het rapportcijfer 9 verdienen, vinden ze zelf. En dat is anderhalve punt hoger dan voor corona. INretail, de brancheorganisatie voor winkels in de non-food, juicht die ambities toe. ,,Heel positief dat gemeenten in meerderheid nadenken over de toekomst van hun winkelgebieden”, stelt woordvoerder Paul te Grotenhuis. INretail voorspelt dat 10 tot 30 procent van de non-food winkelmeters nog zal gaan verdwijnen omdat Nederland zwaar is overbewinkeld.

De sleutel tot succes ligt bij ‘de gouden driehoek’ van gemeenten, ondernemers en vastgoedeigenaren

Dat gemeenten daar nu op voorsorteren, is heel belangrijk, zegt Te Grotenhuis. ,,Want ook pre-corona was er al de tendens naar minder meters nodig, meer belevingswaarde toevoegen, vergroenen en veraangenamen en eigen dna goed neerzetten.” De sleutel tot succes ligt volgens hem bij ‘de gouden driehoek’ van gemeenten, ondernemers en vastgoedeigenaren.

Experts ‘vitale binnensteden’ Wouter Kersten en Barbara Heebels van Platform31 herkennen de uitkomsten van de enquête en zien tegelijk ook interessante aandachtspunten voor een vervolg. Kersten is auteur van een essay waarin hij zijn idee over ‘hybride retail’ uiteenzet als antwoord op leegstand en leegloop van binnensteden.

Op de eerste plaats waarschuwen Kersten en Heebels voor ‘te veel focus op horeca in de programmamix’. ,,Dat lijkt niet verstandig. Ook horeca was voor corona al verzadigd”, zeggen zij. Maar voor de rest gaat hybride retail vooral uit van meer-meer-meer in plaats van minder-minder-minder. Natuurlijk moeten fysieke winkels online omarmen. Maar de echt grote stap maken vastgoedondernemers en winkeliers door over hun eigen grenzen heen te kijken.

,,Denk vanuit de klant, doe samen. Gebruik de vierkante meters die er misschien nu te veel zijn om bijvoorbeeld een etalage in te richten met aanbod van meerdere winkels tegelijk. Richt een gemeenschappelijk ophaalpunt in. Of een touch & feel-punt, waar je producten kunt uitproberen. Of een centraal loket voor productverlening, repareren, upgraden, lenen, ruilen. Combineer je winkel met lichte horeca. Maak er een een dagje uit van, de IKEA-ervaring in de stad. Denk ook aan maatschappelijke functies als alternatief voor winkelen.”

Natuurlijk is zo’n proces een omslag en veel werk. Maar wel de moeite waard als je je binnenstad ‘relevant’ wilt houden. ,,Dan kan je centrum meer-meer-meer bieden voor iedereen. Sowieso geeft denken in meer-meer-meer een betere energie om aan de slag te gaan dan minder-minder-minder.”

Kabinet investeert 100 miljoen in ‘de nieuwe winkelstraat’

Te Grotenhuis van INretail: ,,Investeren in een aantrekkelijke stad of dorp moet topprioriteit zijn.” Dat is het ook, zo blijkt uit de enquête. Gemeenten en ondernemers ontvouwden de afgelopen jaren ambitieuze plannen of doen dat binnenkort en mogen op steun van het kabinet rekenen. Die stelde eerder dit jaar 100 miljoen euro beschikbaar om winkelgebieden toekomstbestendig te maken. Het loket voor ‘de nieuwe winkelstraat’ gaat bijna open. De voorlopige spelregels om daar aanspraak op te maken, werden donderdag 8 juli bekendgemaakt.