Ex-topman Jan Timmer (Philips) strijdt tegen activistische aandeelhouders

'Het klinkt heel gek voor iemand die 45 duizend mensen heeft ontslagen, maar ik denk dat de belangen van werknemers zwaarder moeten wegen dan die van aandeelhouders. Aandeelhouders kunnen er ieder moment uitstappen door hun aandelen te verkopen, werknemers zijn veel afhankelijker van een bedrijf.'

Aandeelhoudersactivisme

Jan Timmer - van 1990 tot 1996 president van Philips - kijkt met afgrijzen naar het aandeelhoudersactivisme, een van de drijvende krachten achter de bijna volledige ontmanteling van Philips. Timmer, die op 20 februari 85 jaar wordt, wil strijden tegen 'het lelijke gezicht van het kapitalisme'. In zijn ogen zijn dat de activistische aandeelhouders die een plaag zijn geworden voor beursgenoteerde bedrijven. Deze aasgieren dwingen bedrijven tot winstmaximalisatie op zo kort mogelijke termijn. ABN Amro was in 2007 een bekend slachtoffer van deze aasgieren, zo zegt hij. En recentelijk hebben Unilever en AkzoNobel ermee te maken gekregen.

Lees ook: Philips: kleiner, maar nog altijd van groot belang

Innoveren

Toen Timmer in 1990 president van Philips werd, waren de meeste aandeelhouders nog pensioenfondsen en verzekeraars - langetermijnbeleggers. Volgens hem hield de raad van bestuur toen nog rekening met de belangen van alle betrokkenen, niet alleen aandeelhouders, maar ook werknemers, de klanten en het maatschappelijk belang. 'Het enige doel van bedrijven is waardecreatie op de lange termijn. Voor de hele samenleving. Dat is mijn diepste overtuiging. Dat betekent innoveren. Dat betekent ook mislukkingen accepteren die daar soms mee gemoeid zijn', zegt de man die vanwege zijn dadendrang de bijnaam Orkaan Gilbert kreeg.

Bedienen

Tegenwoordig telt volgens hem alleen nog het aandeelhoudersbelang. Bedrijven moeten hun aandeelhouders op hun wenken bedienen. Timmer vindt dat hij daar vanuit zijn lommerrijke villa in Oisterwijk tegen in het geweer moet komen. Journalisten hebben hem al vaak om commentaar gevraagd op de ontwikkelingen bij Philips. Maar Timmer hield zijn mond. Hij wilde zijn opvolgers niet voor de voeten lopen. Maar nu, twintig jaar na zijn aftreden, verschijnt dan toch een autobiografie.

Waarom toch een boek?

'Ik las in de Volkskrant de necrologie over voormalig bestuurslid Marten Kuilman - een echte Philips-man - wiens vrouw na diens overlijden vertelde hoe hij heeft geleden onder de krimp van Philips. Toen dacht ik: het is maar goed dat ik mijn gevoelens zelf heb verwoord, zodat mijn vrouw na mijn overlijden eenvoudig naar mijn boek kan verwijzen.'

U vindt het spijtig dat het Philips-concern onder uw opvolgers is ontmanteld?

'Dat is een gevolg van de focus op aandeelhouderswaarde. Activistische aandeelhouders zullen altijd aandringen op verkleining van concerns, omdat ze op die manier de grootste winsten kunnen behalen. Daarom heerst er in het topmanagement een soort anti-conglomeraatsfanatisme.'

Lees ook: Topman Eric Rondolat over zijn passie voor licht en muziek

Had Philips dan helemaal geen onderdelen moeten afstoten?

'Nee hoor. Halsstarrig vasthouden aan het verleden is even erg als ondoordacht veranderen. Ik denk dat het verstandig is geweest dat Philips tijdig de telecommunicatie-afdeling heeft opgedoekt, omdat op die markt veel nationalistische sentimenten een rol spelen. Ook in componenten zoals beeldbuizen kon Philips niet meer concurreren, omdat de overstap naar lcd-schermen was mislukt. Bij consumentenelektronica zoals radio's, televisies, cd- en dvd-apparatuur was het gevecht met Aziatische bedrijven kansloos. Platenmaatschappij Polygram is ook op tijd verkocht, net voordat de muziekmarkt online ging.'

Dus de ontmanteling van het concern was toch een verstandig besluit.

'Philips had wellicht kunnen doorgaan met computers en grote huishoudelijke apparaten, waar Bosch heel succesvol mee is. Bij Philips hadden we ook voor halfgeleiders, de chips die nu bij NXP zitten, de kennis in huis. Niettemin is die halfgeleiderdivisie in 2006 verkocht voor 4,3 miljard euro. Qualcomm bood in oktober 2016 43 miljard euro voor NXP. In tien jaar tijd is die divisie in waarde vertienvoudigd. Ook het afstoten van de lichtdivisie vond ik voorbarig. Kennelijk heeft het bestuur niet overwogen dat Philips Lighting een toekomst zou kunnen hebben als zelfstandige groeikern binnen Philips zelf. En er hadden andere dingen kunnen worden opgepakt zoals het maken van onderdelen voor de auto-industrie: in-car entertainment, navigatie en elektronische onderdelen voor auto's. Maar de modieuze afkeer van het conglomeraat als bedrijfsmodel en de angst voor de 'conglomeraatskorting' op de aandelenkoers hebben zich vastgezet in de hoofden van de leiding.'

U heeft destijds zelf ASML in de etalage gezet. Dat bedrijf is nu twee keer zoveel waard als Philips.

'Het was crisis. Ik moest een concern van de ondergang redden. ASML schreef verliezen. De raad van bestuur wilde het bedrijf sluiten. Maar medebestuurder Henk Bodt vond dat het nog een kans moest krijgen. Daarom heb ik toch nog 36 miljoen gulden (16,3 miljoen euro) in ASML gestoken. Tijdens Centurion (de grote saneringsoperatie die Timmer in gang zette, red.) zijn we om financiële redenen begonnen met de gedeeltelijke desinvestering van ASML. We konden toen niet bevroeden dat ASML zo'n hoge vlucht zou nemen.'

Er zijn weinig conglomeraten meer. Zelfs Siemens en General Electric ontmantelen nu.

'Ik maak bezwaar tegen de term ontmantelen. Er zijn altijd aanpassingen van de portfolio nodig. Siemens heeft besloten bepaalde activiteiten een eigen beursnotering te geven; de plannen van General Electric zijn nog niet duidelijk. Het nadeel van conglomeraten is dat het topmanagement ervan nooit verstand kan hebben van alle bedrijfsonderdelen. Daarom is het beter de focus bij de divisies zelf te leggen. Elke divisie moet zijn eigen broek ophouden en opereren zonder directe bemoeienis van het hoofdkantoor. Conglomeraten nieuwe stijl, noem ik dat. Conglomeraten hebben ook voordelen die nu onderbelicht worden. Een conglomeraat kan zich een groot technologisch centrum permitteren dat de divisies kan ondersteunen. Daardoor is Samsung veruit het succesvolste elektronicabedrijf ter wereld geworden. Frans van Houten gelooft echter onwrikbaar in Philips als een bedrijf dat gespecialiseerd is in medische technologie.'

U zou niet voor die specialisatie hebben gekozen?

'In 1997 was Philips Medical Systems voornamelijk een producent van röntgenapparatuur. Vanaf 1998 heeft Philips vooral in de Verenigde Staten voor ruim 15 miljard euro acquisities gedaan om een breed aanbod van medische apparatuur te creëren. Niet alle aankopen waren even succesvol, maar Philips behoort in dit segment nu tot de grootste firma's ter wereld. Ik ben voorstander van focus op groeikernen, maar vind dat Philips zich niet tot gezondheidstechnologie had hoeven beperken.'

Apple, het duurste bedrijf ter wereld, had onderdeel van Philips kunnen zijn.

'Begin jaren negentig reisde ik met vier andere bestuursleden naar Silicon Valley om met de top van Apple te praten. Apple verkeerde toen in financiële problemen en zij hadden ons uitgenodigd om te praten over een overname. Dat ging uiteindelijk niet door omdat Philips toen zelf aan het saneren was en verlies leed. Het zou in financieel opzicht een verbond tussen de lamme en de blinde zijn geweest. Ook vond ik de cultuurverschillen tussen beide bedrijven onoverbrugbaar. Er was een enorme kloof tussen Europeanen en Amerikanen. Maar dat we niet toehapten, kwam vooral doordat we bij Philips niemand hadden die Apple succesvol zou kunnen leiden.' De magiër Steve Jobs was in die tijd weg bij Apple en zou pas in 1997 terugkeren.

U bent in uw boek kritisch over het inkopen van eigen aandelen waarmee beursgenoteerde concerns de aandelenkoers proberen op te krikken. Ook Philips heeft dat gedaan.

'Het inkopen van eigen aandelen duidt op een enorm gebrek aan ondernemerszin. Bedrijven moeten investeringen doen die waarde opleveren op lange termijn. Claude Bébéar, de oprichter van verzekeringsgigant AXA, zei: 'Als mijn managers aandelen willen inkopen, worden zij onmiddellijk ontslagen wegens gebrek aan ondernemerschap.' Ook Philips kocht vanaf eind jaren negentig voor meer dan 15 miljard euro eigen aandelen in. Er was dus financiële ruimte om meerdere groeikernen te financieren. Het was dus niet geldgebrek, maar gebrek aan ondernemerschap, aan durf, aan ideeën, kortom de juiste mentaliteit waaraan het schortte.'

Welke fouten heeft de politiek gemaakt?

'De politiek heeft gedacht dat het kapitalisme zichzelf zou kunnen reguleren. Dat is een groteske ontkenning van de menselijke natuur. Mensen willen bedriegen en bedrogen worden. Europeanen denken dat vrijhandel een groot goed is. Dat roepen Amerikanen en Aziaten ook. Maar in werkelijkheid hebben ze vrijhandel ondergeschikt gemaakt aan macht.'

Moet de mondialisering een halt worden toegeroepen?

'Ik noem het liever Amerikanisering. Die is veel groter dan iedereen denkt en die begon al toen restaurantketens zoals Kentucky Fried Chicken en McDonald's en producten zoals Coca Cola wereldwijd populair werden. De digitalisering heeft dat proces enorm versneld. Amerikaanse concerns zoals Google, Facebook, Apple, Microsoft, Airbnb en Uber hebben monopolies gecreëerd. Ik maak mij echt zorgen dat we een kolonie van de Verenigde Staten worden en dat Google en consorten ons de wet gaan voorschrijven. Dat doen ze nu eigenlijk al.'

Laat Europa zich economisch gezien te makkelijk koloniseren?

'We worden van de kaart geveegd door bedrijven uit de VS en Azië die kunnen profiteren van hun grote thuismarkten en van daaruit wereldhegemonie bereiken. De Chinezen proberen nog een vuist tegen de Amerikanen te maken, met bedrijven als Alibaba en Tencent. Maar Europa is schaapachtig bezig. In 2000 werd in Lissabon besloten dat Europa de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld moest worden. Daar is in de praktijk niets van terechtgekomen. Alle aandacht ging in Europa naar de verkeerde thema's, zoals ruziën over Griekenland en het benadrukken van de eigen soevereiniteit.

Maar Nederland stelt mondiaal gezien niets voor. En Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk alleen ook niet. Een Brexit of een zelfstandig Catalonië nastreven is je kop in het zand steken. De essentiële vraag is: hoe kunnen we de gemeenschappelijke markt in Europa gebruiken om de wereldmachten VS en China naar de kroon te steken? Maar die boodschap wil er maar niet in. De Europese commissaris van Mededinging wil Amerikaanse firma's die hun boekje te buiten gaan nog wel eens aanpakken. Maar dat aanpakken moet niet alleen defensief, maar ook offensief.'