„Op geld rust nog altijd een taboe”, zegt financieel psycholoog Anne Abbenes in gesprek met De Ondernemer. „We praten liever niet over hoeveel we verdienen of hoeveel schulden we hebben. Dit heeft te maken met onze geschiedenis. Vroeger werd iemand met schulden gezien als een mislukkeling en gelijkgesteld aan dieven en moordenaars. En daar stond maar één straf op: de strop, ofwel de doodstraf. Dit zit in ons DNA en in onze overtuigingen. Het is dus heel moeilijk om toe te geven dat er een schuld is.”
Wie is Anne Abbenes?
Financieel Psycholoog Anne Abbenes onderzoekt de invloed van het brein, emoties en persoonlijke overtuigingen op ons financieel gedrag en is pionier en autoriteit op dit gebied. Ze is lector Behavioral Finance & Financiële Psychologie, bestuurder bij het Financial Psychology Institute Europe, auteur, opleider en adviseur. Ook is ze Master in Financial Planning, (rechtbank)mediator en onderhandelaar.
Abbenes zegt dat deze overtuigingen leiden tot een primitieve angstreactie in ons brein. „Ons primitieve brein wat nog in de prehistorie leeft, reageert op schulden alsof het levensgevaar is, waardoor stress en angst worden getriggerd. Daarnaast voelen ondernemers de druk om hun sociale en professionele status te behouden. In de prehistorie kon uitsluiting uit de groep fataal zijn en dit leidt tot een diepgewortelde onbewuste doodsangst.”
Ondernemers voelen de druk hun sociale en professionele status te behouden
Een andere belangrijke factor is volgens Abbenes de complexiteit van de coronaregelingen. „Deze regelingen zijn niet helder. Als ondernemer werd het je bijna opgedrongen. Het was niet duidelijk hoe het achteraf getoetst zou worden. Ondernemers zijn vaak niet met geld bezig, maar met hun werk. Dit, in combinatie met het taboe op geld en de onbewuste oerangst, leidt tot financiële verlamming.”
De gevolgen van financiële verlamming bij ondernemers
Financiële verlamming is een toestand waarin het brein geen beslissingen meer neemt. Ook wel overstroming genoemd. „Je opent die envelop niet meer en je zoekt geen hulp”, zegt Abbenes. „Het brein is alleen maar bezig met overleven en schakelt simpelweg uit voor dingen als geldzaken. Dit komt omdat de regelgeving te omvangrijk is en omdat daarbij vanuit wantrouwen wordt gedacht.”
Lees ook: Ondernemers hebben eindelijk weer meer spaargeld: waarom blijft dit op de bank staan?
Abbenes vergelijkt het met een auto zonder benzine: „Je kan in de auto gaan zitten als je van A naar B wilt, maar zonder benzine kom je niet vooruit. Er moet licht aan het einde van de tunnel zijn, er moet perspectief en duidelijkheid geboden worden. Maar dat was er niet in het begin van de coronacrisis. En nu wordt er wel achteraf van alles gedaan, maar de schade is al aangericht.”
Schaamte en sociale angst bij schulden
Ook schaamte speelt een grote rol bij ondernemers met schulden. „Er heerst een groot taboe op praten over geld. Ondernemers willen niet veroordeeld worden”, zegt Abbenes.
„Daarnaast zijn ze vaak verantwoordelijk voor personeel en eventuele partners in de onderneming en zijn ze gewend zaken zelf op te lossen. Dit lukt nu niet. Het probleem wordt daardoor groter en de schaamte neemt toe. Hierdoor praten ze er niet over en wordt de situatie erger.”
Omgaan met schuldenstress
Abbenes geeft enkele tips om met financiële verlamming om te gaan. „Een goede oefening is de ‘worst-case-scenario-oefening’. Hierbij pel je af wat er gebeurt als je je schulden niet kan betalen. Door stap voor stap scenarios te visualiseren, ziet je brein dat je het wel overleeft. Hiermee is het probleem nog niet opgelost, maar het helpt om de financiële verlamming op te heffen en tot actie over te gaan.”
Daarnaast raadt Abbenes aan om lotgenoten te zoeken. „Het helpt om te weten dat je niet de enige bent. Hierdoor kan je brein de situatie beter verwerken en kan je actie ondernemen.”
Zoek lotgenoten en zorg dat je eerst uit de financiële verlamming komt. Daarna kun je aankloppen bij financiële hulpverleners
Ook beweging kan helpen tegen financiële verlamming. „Wandelen in de buitenlucht heeft een positief effect op je brein. Het helpt om de financiële verlamming te verminderen. Bewegen is hierin het toverwoord.”
Waarschuwingssignalen herkennen
Het is belangrijk om waarschuwingssignalen van financiële stress en schulden te herkennen. „Koude handen, niet kunnen concentreren en slecht slapen zijn signalen dat er iets mis is,” zegt Abbenes. „Partners van ondernemers kunnen ook helpen door op deze signalen te letten. Hou eens de handen van je partner vast. Koude of zwetende handen kunnen wijzen op stress.”
Praktische stappen bij schulden
Voor ondernemers die momenteel met schulden kampen, heeft Abbenes enkele praktische tips. „Doe dus de worst-case-scenario-oefening en praat met je partner, vrienden en anderen. Zoek lotgenoten en zorg dat je eerst uit de financiële verlamming komt. Daarna kun je aankloppen bij financiële hulpverleners.” Eerder heeft dat volgens Abbenes geen zin.
Ze noemt dat alle uitleg op internet en de loketten die ingesteld worden geen effect hebben omdat de financiële verlamming zo sterk is. „Dit leidt ertoe dat je helemaal geen beslissing meer neemt. Daarom moet eerst de financiële verlamming aangepakt worden voordat het brein ontvankelijk is voor hulp van loketten.”
Begin met praten en zet de eerste stap naar herstel
Daarnaast is het belangrijk om positieve momenten te herinneren. „Kijk naar momenten waarop je onderneming goed liep. Wat deed je toen? Dit helpt een referentiekader te creëren. Stel jezelf ook een doel voor de toekomst. Waar wil je over één, twee of vijf jaar staan? Wat kan je nu al doen om dat te bereiken?”
Focus op het positieve
Abbenes benadrukt het belang van een een focus op wat wél kan. „Ondernemers moeten zich concentreren op wat ze leuk vinden aan hun werk. Schrijf dit op en hang het zichtbaar op in huis, bijvoorbeeld op je koelkast. Ook dit helpt om de financiële verlamming te doorbreken en actie te ondernemen.”
Lees ook: Gerechtsdeurwaarders willen coronaschulden ondernemers innen
„Het is cruciaal om licht aan het einde van de tunnel te zien”, zegt Abbenes. „Dit perspectief zorgt ervoor dat je brein weer volledig gaat werken en dat je stappen kan zetten om uit de schulden te komen.”
Schulden bij ondernemers zijn dus niet alleen een financieel probleem, maar ook een psychologisch probleem. Door bewustwording, enkele praktische oefeningen en een focus op wat wel kan, kunnen ondernemers hun financiële verlamming doorbreken en hun bedrijf weer op de rit krijgen. „Je bent niet alleen en er is altijd een oplossing”, benadrukt Abbenes. „Begin met praten en zet de eerste stap naar herstel.”
