Welkom in de 'spirituele hoofdstad' van Brexit: Sunderland

Hun dialect is bij vlagen onverstaanbaar, maar in alle toonaarden wordt duidelijk dat inwoners van Sunderland het geloof in Brexit nog niet verloren hebben. Dat geldt in ieder geval voor Syd Norman, een gepensioneerde drukker van bingokaarten die over een desolaat Keel Square loopt. ‘Eeeeee. Het referendum! Hoelang is dat wel niet geleden? Vier jaar, like? Waar wacht dat stelletje amateurs op? We moeten eruit, is het niet goedschiks, dan maar kwaadschiks. Dat lijkt Boris Johnson eindelijk door te hebben, onze nar.’

Wat ooit ’s werelds scheepsbouwhoofdstad was, staat nu bekend als de 'spirituele hoofdstad van Brexit'. Het percentage Leavers was er met 61 procent weliswaar niet het hoogste, maar Sunderland (betekenis: ‘het afzonderlijke land’) was tijdens de referendumnacht de eerste stad die voor ‘Leave’ uitkwam. Het had op die 24ste juni 2016 zelfs de traditionele stemmentelstrijd met de rijkere buurman Newcastle gewonnen, maar de autoriteiten hadden bepaald dat Newcastle, als Remain-stad, eerst de uitslag mocht openbaren. Om de toon te zetten.

De wraak smaakte zoet, zegt raadslid Richard Elvin, die de Leave-campagne in het noordoosten van Engeland had geleid. Met trots en weemoed vertelt de voormalige rallycoureur hoe hij die nacht, net voor het bekendmaken van de uitslag, een knappe activiste op de schouders van haar vriend hielp. De beelden van de juichende Brexit-blondine gingen de wereld over. ‘Gouden tijden,’ zegt Elvin, die als eigenaar van een reisbureau en adviseur voor hotels in Marbella een zware coronacrisis doormaakt.

'Eerst covid oplossen, en dan Brexit'

Corona, ja, dat is nog steeds het heersende onderwerp.

,,Eerst covid oplossen en dan Brexit", zegt een beer van een man, die in een Engeland-shirt door Maritime Street wandelt, een straat waar vrijwel alle winkels verborgen gaan achter rolluiken. Een verkoopster van een liefdadigheidswinkel die, gekleed in een roze jasje, op een bankje een sigaret rookt, heeft tijdens haar pauze geen zin in een conversatie over de Brexit. Ook het verwijt dat Boris, die in volkse oorden als Sunderland geen achternaam heeft, een internationaal verdrag breekt, interesseert haar maar matig. ‘Out, out, out’, is haar commentaar.

Het wetsvoorstel waarmee de regering-Johnson de nadelen van het uittredingsverdrag wil opvangen heeft voor commotie gezorgd, in het buitenland vooral. Gezeten op het terras van de tot pub omgebouwde brandweerkazerne, een van de weinige Victoriaanse gebouwen die niet zijn afgebroken of verwaarloosd, reageert Elvin tamelijk laconiek. ,,Ik denk dat de premier zich voorbereid op een No Deal-situatie en de handel met Noord-Ierland wil veiligstellen. Ik vrees trouwens dat Johnson uiteindelijk toch zal zwichten in een van die Brusselse nachten."

Johnson staat onder druk van het bedrijfsleven, Nissan voorop

Johnson staat onder druk van het bedrijfsleven, Nissan voorop. De fabriek nabij Sunderland, die werk verschaft aan bijna zevenduizend mensen, is door de jaren uitgegroeid tot hét symbool van de economische belangen. De autofabrikant was door Margaret Thatcher naar deze streek gelokt, ter compensatie van het sluiten van de mijnen en scheepswerven. Sinds het referendum hameren de remainers erop dat Nissan zal vertrekken. Kalkoenen die voor Kerstmis stemmen, zo zien zij de brexiteers. Laatstgenoemden beweren dat het zo’n vaart niet zal lopen.

Ondertussen klinken er regelmatig waarschuwingen uit Tokio.

Brexiteer Norman maakt zich geen zorgen. ,,Ik vermoed dat de Britse regering allang een deal met Nissan heeft gesloten, waarmee eventuele schade door ex- en importheffingen wordt vergoed." Vooralsnog staat de fabriek er nog en is de productie zelfs uitgebreid. Toen Nissan eerder dit jaar wegens de coronacrisis moest krimpen, sloot het de vestiging in Barcelona. Sunderland is productief en het personeel vakkundig. Bovendien zou het autobedrijf zich willen toeleggen op de Amerikaanse en Aziatische markten, en minder op de Europese.

Foto hieronder: 'Het centrum is doods’, zegt Richard Elvin, raadslid en leider van de Leave-campagne in 2016. 'Ik kom graag in Italiaanse en Spaanse stadjes, met hun levendige pleinen. Dat moet hier toch ook kunnen?' Foto: Carlotta Cardana/de Volkskrant.

Een stuk somberder is brandweerman Alan Gibbins. ,,De Europese Unie heeft veel betekend voor deze verarmde regio. Kijk naar de aanleg van de metro naar het vliegveld. Voor Nissan is de snelle handel in auto-onderdelen cruciaal. Nee, kom over tien, twintig jaar maar eens terug hier.’ Raadslid Elvin ontkent niet dat Brussels geld is geïnvesteerd in deze regio. ‘Maar het is in wezen ons eigen geld. En de voorwaarden wekten irritatie. Het deel van de metrolijn dat door de EU is betaald moest in kilometers worden aangegeven, de rest is in mijlen."

Sinds het referendum is het er niet beter op geworden in Sunderland. Zo is de plaatselijke voetbalploeg, het hart van de gemeenschap, twee keer gedegradeerd, een teloorgang die is vastgelegd in de adembenemende Netflix-serie Sunderland ’Til I Die. ,,Kijk om je heen", klaagt Elvin. ,,Het centrum is doods. Ik kom graag in Italiaanse en Spaanse stadjes, met hun levendige pleinen. Dat moet hier toch ook kunnen? De stem voor Brexit was ook een motie van wantrouwen tegen de eigen bestuurders, en wat doen die? Die bouwen een nieuw stadhuis."

Industrieel verleden

Geen gesprek in Sunderland verloopt zonder referentie aan het industriële verleden. Dat er een einde kwam aan de kolenwinning en de scheepsbouw had mede te maken met Margaret Thatchers verbod op staatssteun. Dertig jaar later stranden de Brexit-onderhandelingen op de Britse wens om, in strijd met EU-regels, staatssteun te mogen geven. Elvin noemt het absurd. ‘Ons spoornetwerk is in handen van Duitse, Franse en Hollandse bedrijven die grotendeels in handen van de staat zijn. Dat zijn dezelfde landen die hun luchtvaartindustrie steunen.’

Tevens vindt de oud-coureur het onbegrijpelijk dat het kartcircuit waar Michael Schumacher leerde racen bijna plaats moest maken voor een bruinkoolmijn. ,,Wij Britten proberen juist aan de Europese milieuregels te voldoen door de mijnen dicht te houden, terwijl hier de beste steenkool van Europa ligt.’ Ook het andere struikelblok, de visserij, is volgens hem not cricket. ‘Wanneer je langs de kust loopt, zie je soms varende visfabrieken die onze wateren leegvissen, zodat er voor onze vissersbootjes niets meer overblijft. Dat wekt hier boosheid."

Er blijft wel genoeg vis over voor een gezin dat bij zonsondergang staat te vissen in de Wear, de rivier die Sunderland vroeger welvaart schonk, of, zoals The Lake Poets zingen in Shipyards, ‘a river where they used to build the boats’. Een praatje over de koude visserijoorlog zit er niet in. ‘No politics please, we’re fishing’, zegt de vader. Na een half uur zijn de hengelaars de loerende zeehonden te snel af. Het is een haring. ,,Jammer" treurt hij, ,,we hopen een makreel te vangen. Willen jullie hem soms meenemen?"