Wat tegenstanders ook zeggen: ontslagboete moet van Koolmees verdwijnen

Voor een man die verzot is op cijfers zijn het spectaculaire tijden. Maar als minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft Wouter Koolmees weleens betere dagen gekend, zo zegt hij tegen het AD.

In de maand april hadden 160.000 Nederlanders opeens geen werk meer; dat nieuws was toch best even slikken. En toch durft hij de stelling aan dat het noodpakket voor banen en economie vooralsnog erger heeft voorkomen.

,,Onze werkloosheid is opgelopen van 2,9 naar 3,4 procent”, rekent Koolmees voor. ,,Dat is minder dan in andere landen om ons heen. Daar hebben ze een minder groot steunpakket en een minder groot sociaal vangnet, zoals bij ons de WW. Om nog maar te zwijgen van de situatie in de VS, waar opeens 15 procent werkloos is geworden. Ik denk dus dat ons pakket goed werkt.”

Het doel van het noodpakket is baanbehoud. En toch loopt de werkloosheid op.
,,Je ziet dat het totaal aantal uren dat we in Nederland werken door de coronacrisis fors is afgenomen. Maar tegelijkertijd houden veel mensen hun baan en inkomen, omdat de overheid een groot deel van de loonkosten betaalt. Die mensen hadden anders een uitkering moeten aanvragen.”

Valt dit voor de overheid vol te houden?
,,Niet voor alles. Ik heb ook vanaf het begin gezegd: ik ga geen sprookjes vertellen, deze crisis gaat leiden tot werkloosheid en faillissementen. De economie is deels gewoon helemaal stil komen te staan. Dat blijft niet zonder gevolgen. De grootste onzekerheid is dat we niet weten hoelang het duurt. En we kunnen vaststellen dat sommige sectoren nooit zullen terugkeren naar het oude normaal. Mensen zullen meer thuiswerken en minder zakenreizen maken. Dat heeft blijvende gevolgen voor bijvoorbeeld bedrijfsrestaurants, de reisbranche en vliegtuigmaatschappijen.”

Het kabinet was in maart optimistischer.
,,Eerst hoopten we nog op een V-vormige crisis, een tijdelijke terugval die we later weer inhalen. Maar dat scenario komt helaas niet uit. Het gaat sowieso langer duren en dat betekent dus ook dat de economische schade groter wordt.”

Hoe erg wordt het, vreest u?
,,Dat is heel moeilijk te zeggen. Er gaan sectoren weer open, en die hebben het prompt drukker dan ooit. Neem bijvoorbeeld de kappers, die zitten helemaal vol. Binnenkort mag de horeca weer deels open, maar voor de ene zaak zal het makkelijker zijn om het omzetverlies in te halen dan voor de andere. En er zijn bedrijven, zoals in de industrie, die tot nu toe konden doordraaien maar het orderboek leeg zien worden. Om recht te doen aan die verschillen passen we nu het noodpakket aan, maken we het genereuzer en gerichter.”

Hoe dan?
,,Door de steun te richten op omzetverlies. Daardoor ademt het pakket mee met het economisch herstel.’’

Er zijn ook bedrijven die van de coronacrisis profiteren, zoals supermarkten en bouwmarkten.
,,Dat klopt. Als je de cijfers van Ahold-Delhaize ziet, dan gaat het heel goed. En ik kan verklappen dat bij mij thuis de webwinkel van de Bijenkorf het heel goed doet.”

Zouden die bedrijven niet meer moeten betalen, uit solidariteit?
,,Maar dat doen ze toch? Ze betalen hogere btw-afdrachten en meer winstbelasting.”

Een partij als GroenLinks vindt dat multinationals die worden geholpen de steun moeten terugbetalen. Wat vindt u daarvan?
,,Het steunpakket is voor alle bedrijven hetzelfde. We maken geen onderscheid. Maar ik begrijp heel goed de irritatie, dat een bedrijf het ene jaar nog heel veel winst maakt en het jaar erop heel veel steun krijgt. Er is veel gedoe geweest over Booking.com. Maar dat bedrijf verkoopt niks meer, heeft 700 miljoen verlies gedraaid. Als je niet helpt, loop je het risico dat al die werknemers hun baan verliezen.”

U stelt in het tweede noodpakket meer voorwaarden voor steun: geen bonussen, geen dividend, geen aandeleninkoop. Maar andere landen gaan verder, eisen dat er geen belastingconstructies worden gebruikt.
,,Dat hebben wij ook uitgezocht. Maar dat bleek onuitvoerbaar.”

Wat kunnen die landen wel wat Nederland niet kan?
,,We hebben het echt uitgezocht. Het is wel belangrijk te weten dat belastingontduiking al illegaal is. Belastingontwijking is dat niet. En daarbij geldt dat voor alle bedrijven dezelfde regels moeten gelden, dus ook voor bedrijven die geen beroep doen op steun.”

Waarom kiest u er alleen voor om bedrijven te compenseren en verhoogt u niet de WW? Mensen die toch ontslagen worden hebben het nakijken.
,,Dat vind ik een raar beeld. Wij subsidiëren het in stand houden van banen.”

Daar hebben ontslagen mensen niks aan.
,,Dat ben ik met u eens. Maar dan wijs ik er wel op dat wij het qua vangnet beter doen dan andere landen.”

Uw boodschap tegen hen is: wees blij dat je in Nederland ontslagen bent, het had erger kunnen zijn?
,,Je ziet in andere landen waar men minder royaal is, dat inkomens heel hard naar beneden gaan. Wij zorgen voor rust. Mensen houden hun inkomen, en kunnen vervolgens de schoonmaakster en de sportschool doorbetalen. En ja, er zijn ook mensen die hun baan verliezen, daar ben ik eerlijk in. Vooral jongeren en oproepkrachten raken werkloos. Maar gelukkig hebben we een goed vangnet.”

Had het kabinet in de eerste drie maanden meer kunnen doen om de economie op de been te houden?
,,Goede vraag. Eerlijk gezegd kan ik niets bedenken. We stutten als overheid heel veel, maar er is ook verantwoordelijkheid voor ondernemers zelf, voor pandeigenaren en leveranciers. De vraag of je nog een toekomst hebt, kunnen wij als overheid niet beantwoorden. Het maakt gewoon verschil of je een horecabedrijf hebt met een groot terras aan de rand van het park of een pijpenla in de Jordaan. Die verschillen zijn er helaas.”

Bedrijven die bij u looncompensatie aanvragen en toch mensen ontslaan, moeten nu niet alleen de subsidie terugbetalen maar krijgen ook nog een boete. U wilt die boete schrappen. Waarom?
,,De regel was en blijft: we subsidiëren alleen het behoud van banen. Dat was zo en dat blijft zo. Maar ik heb ook gesproken met ondernemers. Die zeggen mij: het wordt in onze sector niet meer normaal. Ik zal mensen misschien moeten ontslaan, maar als ik dan een boete moet betalen dan trek ik liever meteen de stekker eruit, want dan ga ik alsnog failliet.”

Dat klinkt bijna als chantage.
,,Nee, dat heet rekenen! Dat is wat ondernemers doen.”

Bent u niet bang dat u een verkeerd signaal afgeeft? Dat u het oké vindt dat mensen worden ontslagen?
,,Dat is echt een heel rare voorstelling van zaken. Het schrappen van de boete is geen stimulans op ontslag. De werkelijkheid zit echt anders in elkaar. Er zijn bedrijven die twee, drie maanden hebben stilgestaan. Die hebben ingeteerd op hun reserves. Zij vragen zich af: hoe lang duurt dit nog? Zij weten niet hoe lang ze het bedrijf nog overeind kunnen houden. Als zij het risico lopen dat ze straks alsnog een boete moeten betalen omdat ze mensen voor wie ze steun kregen alsnog moeten ontslaan, dan gaan ze misschien wel failliet. Dan is iedereen in dat bedrijf zijn baan kwijt. Ik zou geen knip voor de neus waard zijn als ik dat signaal negeer.”

Vakbonden zijn boos, oppositiepartijen dreigen tegen het tweede steunpakket te stemmen. Is het niet gevaarlijk in deze periode draagvlak te verspelen?
,,Mijn oprechte inschatting is dat we het paard achter de wagen spannen als we de ontslagboete laten bestaan. Dat we er over vier maanden achter komen dat we veel meer banen hadden kunnen redden als we hem geschrapt hadden. Ik ga niet mijn kop in het zand steken.”

De vakbonden snappen het niet?
,,Nee, die maken een andere inschatting. Ik stoor me aan het beeld dat ik dit zou doen om het bedrijfsleven tegemoet te komen. Het gaat mij net als de bonden om het behoud van zoveel mogelijk banen. We hebben hetzelfde doel! En ik sta heus open voor een beter plan. Maar ik kan u zeggen: we hebben heel veel varianten bekeken, maar die waren of te ingewikkeld of behaalden het doel niet. De inhoud moet winnen, niet de beeldvorming.”