Een 90 meter lange oven, een ‘Beest’ dat kruidnoten door de chocolade laat dansen en een straatje dat Pepernotenlaantje heet. In de grootste pepernotenfabriek ter wereld worden 5 miljard kruidnoten per jaar gebakken. Oscar de Lange is de directeur. „Vergeleken met twintig jaar geleden zijn we vervijfvoudigd in aantallen.’’
Ga nou niet tegen de directeur van de oudste en grootste kruidnotenfabriek ter wereld zeggen dat hij ‘slank’ of ‘dun’ is. „Afgetraind heet dat’’, zegt Oscar de Lange, een voormalig commando en technisch bedrijfskundige, op afgemeten toon tegen het AD.
In Harderwijk runt De Lange - hij draagt sportschoenen onder zijn beige colbert - een waar pepernotenimperium. Van de 7 miljard kruidnoten (door veel mensen ook pepernoten genoemd) die Nederlanders jaarlijks eten, produceert zijn fabriek er 5 miljard, goed voor ongeveer 75 procent van de markt. Tussendoor probeert hij iedere dag te sporten. „Hyrox, crossfit, hardlopen. Van mijn tijd bij de Special Forces heb ik geleerd altijd het maximale eruit te halen.’’
Ook uit zijn kruidnotenfabriek dus, die de naam Van Delft Biscuits draagt. Hier maken ze kruidnoten van het eigen merk van Van Delft, maar ook van bijna alle huismerken van Nederlandse supermarkten.
Hyrox, crossfit, hardlopen. Van mijn tijd bij de Special Forces heb ik geleerd altijd het maximale eruit te halen
Oscar de Lange
Fabriek met chocoladefonteinen
De Lange praat snel en enthousiast. Vooral als het over kruidnoten gaat, het koekje waar hij al 35 jaar mee bezig is. „Wacht even”, zegt hij, als hij net wil beginnen over zijn ambitieuze plannen voor een grote, nieuwe fabriek waarover hij in gesprek is met gemeente en projectontwikkelaars. Dat moet een ‘experience center’ worden, „inclusief chocoladefonteinen, alsof je in de fabriek van Willy Wonka bent.”
Wat hem betreft heeft de kruidnoot internationale potentie. Maar daar gaat hij pas over vertellen als we klaar zijn met de rondleiding door de fabriek, waar het ruikt naar een mix van nootmuskaat, kruidnagel, gember en kaneel.
Al die kruiden liggen opgestapeld in huizenhoge pallets, verpakt in grote witte zakken. Hij vertelt honderduit, over het productieproces, hoe ze nieuwe smaken verzinnen, en bijvoorbeeld ook over het Pepernotenlaantje, het straatje naast de fabriek dat door de inwoners van Harderwijk liefkozend zo wordt genoemd.
Lees ook: Koninklijke ‘snoepjuwelier’ Jamin maakt succesvolle comeback: ‘Ons niet gek laten maken’
Oven van 90 meter lang
„En daar is de oude dame’’, zegt hij over de oven, die wel 90 meter lang is. Hompjes deeg vallen op een lopende band en komen er na vier minuten als kruidnoot weer uit. De oven stamt uit 1958 en is sindsdien nooit meer vervangen. Dit Sinterklaasseizoen draait hij voor het laatst. Daarna gaat hij met pensioen en wordt vervangen door een nieuwe zuiniger oven.
Sinds 1990 is de fabriek eigendom van de familie De Lange. Daarvoor, gedurende 110 jaar, was de fabriek in handen van de familie Van Delft. Jan van Delft stond aan het hoofd van die familie, en had in de 19de eeuw in Koog aan de Zaan de eerste industriële koekjesbakkerij van Nederland. De kruidenierszaak van Jan Heijn, vader van Albert Heijn, was één van zijn eerste klanten, en dat is altijd zo gebleven.
In 1958 verhuisde het bedrijf naar Harderwijk vanwege de grote beschikbaarheid van arbeidskrachten in de voormalige havenstad, nadat daar veel werk verdween door de komst van de Flevopolder en Afsluitdijk.
Vervijfvoudigd in aantallen
De Lange kwam in 1995 als eerste op het idee om een kruidnootje te overgieten met chocolade. Inmiddels heeft de chocoladesmaak in verkochte aantallen de traditionele kruidnoot overtroffen. „Vergeleken met twintig jaar geleden zijn we vervijfvoudigd in aantallen. We zijn niet minder gewone kruidnoten gaan verkopen; de chocoladevariant is er gewoon bovenop gekomen.”
Daarom staat ‘Het Beest’ in de fabriek: een enorme centrifuge waarin duizenden kruidnoten tegelijk worden rondgedraaid en tijdens dat proces een glanzend laagje chocolade krijgen. „Het is de enige machine ter wereld die zo werkt. Hoe dat precies gaat, is ons geheim.”
Nederland heeft het ook aan De Lange te danken dat de schappen nu vol liggen met exotische smaken: mango cheesecake, amaretto, drop en nog veel meer. „Nee, ik vind het niet jammer voor het originele koekje. Vroeger was een naturel koekje prima, maar tegenwoordig willen mensen laagjes en variaties. De combinatie van een krokant koekje met een romige chocoladelaag spreekt mensen aan.”
De marges zijn dun. Als je een fout maakt met je inkoop kun je dat bijna niet meer herstellen
Oscar de Lange
Dure cacao, kleine marges
De laatste jaren is er wel iets aan de hand met chocolade. De prijzen voor cacao staan op recordhoogte; volgens Rabobank is cacao in vier jaar tijd liefst 50 procent duurder geworden. Ook grondstoffen als suiker, specerijen en zuivel zijn flink in prijs gestegen.
Het FD bracht vorige maand naar buiten dat kruidnoten bij Van Delfts concurrenten Bolletje en Verkade dit jaar 13 tot 20 procent duurder zijn geworden, na een eerdere prijsstijging van 20 procent in 2024. Bolletje meldde nauwelijks nog winst te maken op een zakje kruidnoten en richt zich op andere niet-chocoladesmaken, zoals stroopwafel en mokka, om minder afhankelijk te zijn van chocoladekruidnoten.
Bij Van Delft ziet De Lange hetzelfde beeld. Hij zegt dat de fabriek ‘nauwelijks’ winst maakt op een zakje kruidnoten. „De marges zijn dun. Als je een fout maakt met je inkoop kun je dat bijna niet meer herstellen.’’ Gelukkig produceert het bedrijf ook andere koekjes, zoals Sultana-achtige en andere relatief gezonde koeken voor Lidl in heel Europa.
In Engelse tuincentra
Maar de kruidnoot blijft zijn grote liefde, en daar wil hij geen concessies voor doen. „We hebben geprobeerd om minder chocolade te gebruiken, maar dan keek je door het laagje heen. Dat wilden we niet.’’ Een andere oplossing was om kleinere verpakkingen te maken. „Mensen gaan geen 7 euro betalen voor een kilo kruidnoten, dus we hebben de zak van 750 gram geïntroduceerd.’’
De Lange richt zich nu op de internationale doorbraak van de kruidnoot. Hoewel die oer-Hollands is, ziet hij kansen om het koekje wereldwijd te verkopen. De eerste pepernoten van Van Delft liggen al in Engelse tuincentra. Ook Duitsers en Denen willen ze hebben. „Wat met de stroopwafel kan, kan ook met de kruidnoot.”
Lees ook: Waarom er in augustus al pepernoten in de winkel liggen
Eten we pepernoten of kruidnoten?
Die vraag leidt jaarlijks tot veel discussie. Veruit de meeste Nederlanders eten de kruidnoot, die hard, knapperig en rond van vorm is. Hij is gekruid met onder meer kaneel, nootmuskaat, kruidnagel. De pepernoot is onregelmatig en haast dobbelsteenachtig van vorm, en smaakt een beetje naar taai-taai. Hij is niet knapperig, maar zacht. Het Genootschap Onze Taal schrijft : ‘ In de praktijk komt ‘pepernoten’ vaak voor als overkoepelende term voor pepernoten én kruidnoten’.
