Brexit-column: de onoverkomelijke cultuurverschillen tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk

Spektakel op Valentijnsdag. Rare jongens, die Engelsen. Volgende week donderdag wil Theresa May een nieuwe stemming houden naar aanleiding van concessies die ze hoopt los te hebben gekregen van de EU27. De zoveelste poging om de impasse te doorbreken.

De huidige impasse lijkt op het eerste gezicht een simpele kwestie van tegengestelde belangen. Toch is er veel meer aan de hand. Het is ook een botsing van culturen.

Verschillen

Afgelopen week sprak ik Joost Maassen, die in Nederland werkzaam is als Nederlandse advocaat en solicitor of England & Wales, over het verschil tussen Engels recht (de Schotten hebben hun eigen rechtssysteem) en Nederlands recht.

Die verschillen tussen Nederlands en Engels recht zijn fundamenteel. Beide landen hebben een totaal andere visie op het recht en ook de oorsprong ervan is verschillend. In grote delen van Europa is het recht gebaseerd op door Napoleon gecodificeerde beginselen. De Engelse ‘common law’ daarentegen is van oudsher rechtersrecht, ontwikkeld vanuit specifieke gevallen.

Redelijkheid en billijkheid

Zo is er in het Nederlandse contractenrecht met de werking van de ‘redelijkheid en billijkheid’ relatief veel ruimte voor beperking en uitbreiding van contractuele afspraken door de rechter. In een conflict dat bij de rechter terechtkomt vindt dan uiteindelijk een belangenafweging plaats, waarbij rekening wordt gehouden met alle omstandigheden van het geval.

Het Engels contractrecht kent een meer letterlijke interpretatie. Hier is dus weinig ruimte voor ingrijpen van de rechter in het contract. Alle afspraken worden verondersteld op papier te staan en voor een Engels contract geldt dan ook dat wat er níet in het contract staat in beginsel ook geen deel uitmaakt van de afspraken.

Contrast

Het frappante is dat het op politiek gebied eerder andersom is. Een deel van de huidige impasse is daar dan ook door te verklaren.

Wie de Britse voortgang van het Brexit-proces bestudeert moet langs belangrijke toespraken van Theresa May, de ‘Mansion House speech, de ‘Florence speech’ en de ‘Lancaster House speech’. Deze toespraken worden gezien als serieuze bijdragen aan beleid en worden nog regelmatig aangehaald alsof het cruciale besluiten zijn. Waar in Nederlands bestuur –en zeker in EU-verband– iets pas waarde heeft als het zwart op wit op papier staat, is een mondelinge uitspraak in het Verenigd Koninkrijk zwaarwegend.

Veel belangrijke onderdelen van het Britse landsbestuur staan niet op papier, zelfs de grondwet niet. Veel is gebaseerd op conventies en tradities. Of zoals Lord Robin Butler, destijds de hoogste ambtenaar van het land, ooit verklaarde “We make it up as we go along”.

Het voordeel is dat die ‘unwritten constitution’ flexibel kan zijn wanneer nodig. Het parlement heeft altijd het laatste woord en kan eerdere uitspraken met een simpele meerderheid vervangen. De geest van de wet is vaak belangrijker dan de letter. Het heeft als nadeel dat vaak degene met de grootste mond de grondwet in het eigen voordeel kan uitleggen. En John Bercow, de kamervoorzitter, is niet de enige met een grote mond. Order! Order!

Tot in de puntjes

Hier botsen de twee culturen. Toen de Britse onderhandelaar David Davis in december 2017 de dag na z’n handtekening al terugkwam op z’n akkoord maakte dat de EU27 alleen maar strikter. De EU27 haalde opgelucht adem toen, na anderhalf jaar onderhandelen, alles eindelijk op papier stond op een manier waar alle 28 (inclusief May) mee in hadden gestemd. Tot in de puntjes.

Het VK is niet gewend dat, eenmaal afgesproken, er niets meer aangepast kan worden. Vandaar ook de Britse verbazing over de EU, die nu niet zomaar even de 500 pagina’s tekst met het uittredingsverdrag wil herzien. De basis voor een impasse.

Rare jongens, die Engelsen.