Brexitonderhandelingen zitten muurvast. Wat is er nog mogelijk?

Zevenhonderd pagina's complexe tekst

Er bestaat hoop in Brussel – mogelijk tegen beter weten in – dat het handelsakkoord net voor kerst ter aarde komt. EU-ambtenaren suggereren dat de Britse premier Johnson bewust op dit moment aanstuurt, niet met een mooie kerstgedachte in zijn achterhoofd maar uit politiek gewin. Met een ontwerpakkoord midden deze week zal het Britse parlement – dat zijn goedkeuring moet geven – nauwelijks tijd hebben om de circa zevenhonderd pagina’s (zonder bijlagen) uiterst complexe tekst gedegen door te lezen. Op die manier zou Johnson een opstand in zijn Tory-partij – waar hardcore Brexiteers elke deal met de EU als hoogverraad beschouwen – in de kiem willen smoren, schrijft De Volkskrant.

Het is zeer de vraag of het Europees Parlement, dat eveneens moet instemmen, meegaat in dit juridische gooi- en smijtwerk. De parlementariërs eisen leestijd, juridische zekerheid en de beschikbaarheid van het akkoord in alle 23 Europese talen. De uiterste deadline die parlementariërs voor een ontwerpakkoord hadden gesteld, was zondagnacht. Maar ondanks het verbale kabaal van het parlement dat het geen ‘stempelmachine’ is, geloven weinigen in Brussel dat het bereid is een akkoord op te houden.

Het ontwerpakkoord kan immers tussen kerst en Oud en Nieuw door het Europees Parlement tijdens een speciale zitting worden goedgekeurd. Voor de lidstaten is de ja-stem procedureel geen probleem, nationale parlementen hoeven niet te ratificeren. Op deze manier is het akkoord op het nippertje een feit waarmee chaos aan de Brits-Europese grenzen, spanning rond de Britse viswateren en economische ellende vanaf 1 januari worden voorkomen.

Akkoord onder voorbehoud

Gezien de voorgeschiedenis van genegeerde deadlines is het zeker niet uitgesloten dat een ontwerpakkoord pas na Kerst maar voor 1 januari gereed is. De lidstaten zijn dan akkoord maar tijdige goedkeuring door het Europees en het Britse parlement is onmogelijk. In dat geval kunnen de lidstaten besluiten het akkoord per 1 januari ‘onder voorbehoud’ in te voeren, zeer tegen de zin van het Europees Parlement overigens.

Mocht dat parlement (of het Britse) later de deal alsnog verwerpen, dan moet die van tafel maar ellende bij de jaarwisseling is in elk geval bezworen. Het handelsverdrag tussen de EU en Canada draait al ruim drie jaar tot ieders tevredenheid op zo’n provisionele basis.

Chaos: geen akkoord

Het droomscenario van de hardcore Brexiteers: Londen en Brussel gaan zonder akkoord en met slaande deuren uiteen. Alle gespreksrondes tussen EU-onderhandelaar Barnier en zijn Britse tegenpool Frost (en hun teams) ten spijt, is de kloof te groot. Het zou overigens wel cynisch zijn: de onderhandelingen zitten vast op wat EU-vissers in de Britse wateren mogen vangen, momenteel goed voor 650 miljoen euro per jaar. Het totale handelsakkoord gaat om circa 900 miljard euro per jaar.

Zonder akkoord valt de handel tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk vanaf 1 januari terug op de internationale WTO-afspraken. Praktisch betekent dat: importtarieven, exportquota, strikte en tijdrovende douanecontroles, beperkingen voor de luchtvaart en vrachtvervoer, aanzienlijk minder politiesamenwerking en EU-vissers die de Britse wateren niet meer in mogen. De EU heeft een beperkt aantal noodplannen om de klappen voor lucht- en vrachtverkeer de eerste maanden te verzachten, maar de economische schade en chaos zullen aanzienlijk zijn. En dan is het wachten tot Brussel en Londen opnieuw gaan praten want de twee blijven buren en handelspartners.