‘Brexitminister’ Stef Blok: 'Nu wordt het pas écht spannend'

Stef Blok is de zoon van een lerares Engels. Van haar leerde de minister van Buitenlandse Zaken om nooit kwaad te spreken over de Britten. Aan het AD vertelt hij: ,,Behalve over Brexit. Dáár heeft ze me speciale dispensatie voor gegeven.” Blok bracht door het beroep van zijn moeder menig zomer door in ‘een tentje in de regen’ in het Engelse Lake District.

Monty Python

,,Prachtig, maar ook heel nat.” Hij groeide op met ‘Monty Python en apple pie’. ,,Het is altijd een land geweest dat op een heel leuke manier anders is. Als klein jongetje, zo’n grote rode dubbeldekker... Dat spreekt toch tot de verbeelding? En de rode telefooncellen, niemand heeft ze meer nodig, maar die laten ze gewoon staan.”

Brexit: onvermijdelijk

Het stemt hem droevig dat het Verenigd Koninkrijk na vannacht officieel geen deel meer uitmaakt van de Europese Unie. ,,Als mens én als minister.” Maar, zegt de realist in hem, het was ook onvermijdelijk.

Stellig: ,,Nee, bij mij overheerst de droefenis, géén opluchting. De Britten zijn altijd belangrijke bondgenoten van Nederland in de Europese Unie geweest. Eensgezind als het gaat om het belang van vrije handel, om zuinig omgaan met belastinggeld. Die verliezen we. En het is een heel belangrijke handelspartner. Elke dag gaan de vrachtwagens met komkommers en tomaten uit het Westland naar de overkant.

Is het gevaar voor een harde Brexit nog niet geweken?

,,Zeker niet. We gaan een heel ingewikkeld onderhandelingstraject in waarin we afspraken moeten maken over de toekomstige relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk. Nu begint het pas écht. Als er eind dit jaar geen akkoord ligt – de Britten hebben aangegeven hoe dan ook geen verlenging meer te willen – dan krijgen we op 1 januari 2021 toch een no deal-Brexit.”

Het Brexitbeest kan nog niet in de mottenballen?

,,Het moeilijkste komt nog. De vorige keer was de inzet om de bestaande regelingen nog even te laten voortduren. Maar dat is makkelijker dan wat we nu moeten doen: nieuwe regels afspreken, over een heel breed scala aan onderwerpen: handel, veiligheid, financiën, defensie.”

Eerlijke regels

De onderhandelingskracht, zegt Blok, zit hem in de eenheid van de 27 overgebleven EU-lidstaten.

,,We zijn, na het vertrek van de Britten, met 440 miljoen consumenten. Dus we willen in het belang van die markt eerlijke regels. Heel concreet: we hebben in de EU veiligheidseisen, bijvoorbeeld over voedsel, chemische stoffen en speelgoed. Die zorgen ervoor dat consumenten veilige producten kunnen kopen, ongeacht waar ze in de EU gemaakt worden. We willen dat de Britse producten straks nog steeds aan die eisen voldoen.”

Daar willen de Britten juist van af, van al die regels.

,,Als ik sommige Britse politici hoor, dan willen zij inderdaad de concurrentie aangaan op dat soort regels. Maar stel dat een goedkoop bestrijdingsmiddel wel in het VK wordt toegestaan maar niet in de EU, omdat het slecht is voor het milieu. Dan wil je ook niet dat de producten waarbij dat is gebruikt, bij ons op de markt komen. Dat is niet om de Britten te pesten, maar omdat dat niet eerlijk is.”

Rechten van Nederlanders in VK gewaarborgd

Uw ambtenaren zien die onderhandelingen somber in. U ook?

,,Nou, realistisch. Het is heel moeilijk en de tijd is heel krap. Daarom hebben wij alles klaarstaan om in december – als dat nodig is – weer voorbereid te zijn op die no deal.”

Wat gebeurt er dan, bijvoorbeeld voor Nederlanders in het Verenigd Koninkrijk?

,,De rechten van Nederlanders die daar nu wonen, zijn onder het terugtrekkingsakkoord gewaarborgd. Ik heb gehoord hoezeer die onzekerheid aan hen knaagde. Maar ook ná 1 januari 2021 kun je verliefd worden op een Brit of er willen studeren. Wat er dan gebeurt, dat weten we niet. De grenzen zullen niet dichtgaan, maar het zal in elk geval niet makkelijker worden.”

Zal het nu moeilijker zijn om eensgezind te blijven? Voor Nederland zijn afspraken over visserij belangrijk, maar dat zal pakweg Slovenië worst wezen.

,,Ook onze buurlanden België, Denemarken, Frankrijk en Spanje hebben met visserij te maken. Dat zijn net als wij ook grote handelspartners voor het VK. Daar zit onze kracht: voor onze vissers zijn de Britse wateren van groot belang, andersom is de EU voor de Britse vissers de grote exportmarkt. Door samen te werken, kunnen we die onderhandeling voeren. In ons eentje hebben we maar een markt van 17 miljoen consumenten te bieden in ruil voor toegang tot visgronden. Nu kunnen we een markt van 440 miljoen aanbieden. De enige rationele optie is dus dat we eruit komen.”

Nederland: zuinig, en nogal van de regels

U ontving deze week uw Franse collega. Is Frankrijk de nieuwe beste EU-bondgenoot van Nederland?

,,In elk geval een hele goede. Het is voor Nederland van belang om goed om te gaan met onze buren. Daar zijn we heel goed in en daar zijn we ook heel welvarend van geworden. Het is niet verstandig om het ene land voor te trekken, maar we zien wel dat het belang van Nederland in Europa toeneemt en dat wij die rol ook pakken. Dat zie je premier Mark Rutte doen, maar ook minister Wopke Hoekstra van Financiën. Dat wordt gewaardeerd. Al vinden ze ons niet altijd makkelijk; ze vinden ons zuinig, en nogal van de regels.”

Heeft u bij de onderhandelingen over die nieuwe relatie een prioriteitenlijstje?

,,Ik wil heel lang heel ambitieus zijn. Dat is ook in ons belang. Het personenverkeer tussen Nederland en het Verenigd Koninkrijk is heel intensief – dat geldt meer voor Nederland dan voor Slovenië, omdat voorbeeld maar weer te noemen. Maar dat geldt ook voor criminaliteitsbestrijding. En het liefst wil ik ook afspraken maken over hoe we omgaan met buitenlands beleid. We hebben nu EU-sancties tegen Rusland vanwege de annexatie van de Krim en we willen niet dat de Britten die schrappen. En andersom waren de Britten na de Russische zenuwgasaanval op oud-inlichtingenofficier Skripal blij dat we met de EU maatregelen namen. Dat illustreert waarom het ook in hun belang is.”

Dat klinkt ook een beetje als…

,,…waarom is het VK überhaupt weggegaan? Nou, dat is ook wel de goede vraag.”

Voorbereiding no deal-Brexit op bovenste plank

Premier Rutte heeft altijd gezegd: Brexit levert de Britten niets op dan chaos. Waar blijft die chaos?

,,Nou, ik denk niet dat de Britten met veel plezier terugkijken op de afgelopen paar jaar. Dag in, dag uit ging het over Brexit. Voor binnenlandse politieke vragen, zoals investeringen in de regio, daar was niet eens tijd voor. Bedrijven maakten bekend naar het vasteland te gaan, om het zekere voor het onzekere te nemen. Gelukkig soms kwamen ze ook naar Nederland, dat is een geluk bij een ongeluk.”

Unilever kwam niet.

Trekt zuur gezicht. ,,Ja, ja. Dat is een ander verhaal.”

Waar krijgen bedrijven sowieso na 1 januari 2021 mee te maken?

,,Er zullen douanecontroles zijn. Maar we weten niet hoe intensief die zullen zijn.”

Veel ondernemers zullen denken: Ach, de vorige keer werd er ook keer op keer uitgesteld. Het zal nu wel loslopen.

,,Het is heel belangrijk dat mensen en bedrijven zich realiseren dat het risico nu groter is, omdat de onderhandelingen zo complex zijn. Dat is ook echt mijn boodschap – daarom hebben we ook dat blauwe beest weer uitgerold – het wordt heel spannend. Hoe vervelend ook, de voorbereiding op een no deal-Brexit kan wel even de kast in, maar moet wel op de bovenste plank blijven liggen.”