Vijftien vragen over de Brexit

Wat gebeurt er vandaag?
Premier Theresa May stuurt haar officiële opzegbrief naar de Europese Unie. Ze zet daarmee Artikel 50 in gang, een onderdeel van het verdrag van Lissabon, dat ervoor zorgt dat een land de EU kan verlaten. De opzegbrief is het startschot van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. De Brexit-onderhandelingen beginnen: vanaf vandaag hebben beide partijen maximaal twee jaar om de scheiding rond te krijgen. Op 29 maart 2019 moet het dus geregeld zijn.

Wat wordt er besproken?
Heel veel verschillende onderwerpen. Er moet 44 jaar aan verdragen en afspraken worden ontmanteld: een gigantische klus. Wat het nog gecompliceerder maakt, is dat er geen precedent is. Nog nooit is zo’n grote speler uit de EU gestapt: beide partijen tasten in het duister over hoe en wat er precies moet worden besproken.

Wat kost het?
De scheidingsrekening kan het eerste breekpunt worden: moet het Verenigd Koninkrijk betalen om uit de EU te stappen, en zo ja, hoeveel? De Britten willen geen cent overmaken, terwijl de EU vindt dat ze zich moeten houden aan de betalingsbeloftes die ze hebben gedaan voor de komende jaren. Ze zouden een rekening van 60 miljard euro hebben klaarliggen.

Wie doet het?
Bij de EU is de Fransman Michel Barnier de baas tijdens de gesprekken: een ervaren onderhandelaar, die vol voor de Europese waarden gaat. Barnier zou op dit moment overwegen open kaart te spelen in de onderhandelingen en iedereen inzage te geven in de wensen en eisen van de Unie.

"De eenheid van de 27 lidstaten is sterker als we volledige transparantie geven", zegt hij. "We hebben niks te verbergen." Aan de kant van de Britten staan de ‘drie Brexiteers’: David Davis, die aan het hoofd staat van het speciaal opgerichte Brexit-ministerie, Liam Fox, de minister voor Internationale Handel, en Boris Johnson, minister van Buitenlandse Zaken. Zij moeten de klus gaan klaren, maar uiteindelijk heeft premier Theresa May het laatste woord. May kiest voor geheimhouding: zij heeft haar medewerkers opgedragen niets te onthullen dat de Britse positie kan verzwakken. May gelooft dat openbaarmaking van haar onderhandelingsstrategie niet in het nationaal belang is.

In welke taal?
De voertaal is Engels. Toch zal er ook een hoop Frans gesproken worden: Michel Barnier, de chefonderhandelaar van de EU, is Frans, net als een deel van zijn team. Er zijn dan ook al een hoop tolken ingeroosterd.

Wat wil het Verenigd Koninkrijk?
De ideale uitkomst voor de Britten zou zijn dat de handelsrelatie met de EU-leden hetzelfde blijft (vrijhandel, toegang tot de interne markt), maar dat het niet meer meedoet aan het vrij verkeer van personen. De zorg over immigratie was een van de belangrijkste redenen voor de Brexit, en het vrij verkeer van personen is een doorn in het oog van veel Brexiteers.

Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad, heeft al gezegd dat dat geen optie is: als de Britten toegang willen blijven houden tot de interne markt, moeten ze ook de vier vrijheden van de EU accepteren: vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal. En dat is weer onbespreekbaar voor de Britten. Dit probleem zal een groot deel van de onderhandelingen beheersen.

Harde of zachte Brexit?
Een harde Brexit betekent dat het Verenigd Koninkrijk weigert compromissen te sluiten over bijvoorbeeld het vrij verkeer van personen om toegang te houden tot de interne markt. Een zachte Brexit betekent dan dat het Verenigd Koninkrijk wel open staat voor compromissen, en bijvoorbeeld kiest voor een Noors model: Noorwegen is wel een lid van de interne markt, en accepteert als gevolg dus ook vrij verkeer van personen. Theresa May heeft al gezegd dat ze van plan is om uit de interne markt te stappen: geen zachte Brexit dus. De Brexit-hardliners noemen het overigens liever a clean break dan een harde Brexit.

En de handelsovereenkomst?
De Britten stappen uit de Europese interne markt, en dus moeten er nieuwe handelsafspraken gemaakt worden. Beide partijen willen –natuurlijk – zaken met elkaar blijven doen, maar hoe, dat is de vraag. Moeten de Britten zich houden aan de door hen zo gehate EU-regeltjes voor de producten die ze aan ons willen verkopen? Worden er handelsbarrières opgegooid? Komen er tarieven? Hoe moet het verder met de City, het financiële centrum van Europa? De post-Brexit-handelsdeal is hoogstwaarschijnlijk het meest complexe onderdeel van de onderhandelingen.

Hoe lang gaat het duren?
Twee jaar. Dat is de maximale onderhandelingstermijn die voor een uittreding uit de EU staat. Dan moet er een scheidingsovereenkomst zijn. Theresa May waarschuwde al dat ‘geen deal’ wat haar betreft beter is dan ‘een slechte deal’. Maar de EU wil niet dat het erop gaat lijken dat de Britten na de onderhandelingen wel de lusten, maar niet de lasten overhouden van een EU-lidmaatschap. Die tweejarige onderhandelingsperiode kan alleen verlengd worden als zowel het Verengd Koninkrijk als de overblijvende lidstaten daarmee instemmen.

Is het dan definitief geregeld?
Nee, waarschijnlijk niet. In de praktijk zal de afwikkeling waarschijnlijk (veel) langer dan twee jaar gaan duren. Experts gaan er nu vanuit dat in de tweejarige onderhandelingsperiode de meeste hoofdpunten wel kunnen worden geregeld, maar dat een volledig nieuwe handelsovereenkomst tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk echt een stuk langer gaat duren. Als die handelsdeal er na twee jaar niet is, gaan beide partijen automatisch over op de regels van de Wereldhandelsorganisatie, wat betekent dat er handelstarieven zullen worden geheven.

Als de Britten en de EU dat willen voorkomen zal er op 29 maart 2019 een ‘transitie-overeenkomst’ moeten liggen: een tijdelijk handelsakkoord dat geldt totdat er een definitief handelsakkoord is. Een definitief allesomvattend handelsakkoord kan wel een jaar of tien duren.

Hoeveel lidstaten zijn er dan nog over?
De Europese Unie bestaat na de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit 27 lidstaten.

Wat betekent het voor Nederland?
Dat ligt helemaal aan de deal die er na twee jaar wel of niet ligt. Wat zeker is, is dat de Brexit grote gevolgen voor ons land heeft. Het Verengd Koninkrijk is een van onze belangrijkste handelspartners: Nederland verdiende in 2015 ruim 20 miljard euro aan directe export. In een Brexit-advies aan de Tweede Kamer concludeerden de rapporteurs dat Nederland na Ierland het meest afhankelijk is van het Verenigd Koninkrijk ten opzichte van andere EU-lidstaten.

"Elke beperking van de vrijhandel met het VK zal onvermijdelijk ten koste gaan van de Nederlandse export, welvaart en werkgelegenheid." Als er geen nieuwe handelsovereenkomst wordt gesloten, zal dat heel schadelijk zijn voor Nederland, schreven ze. "Alleen al de dreiging van het terugvallen op regels van de Wereldhandelsorganisatie kan de handel forse schade toebrengen."

Nederlanders in het Verenigd Koninkrijk?
Een van de eerste onderwerpen op de agenda is het garanderen van de rechten van de 3 miljoen EU-burgers die in het Verenigd Koninkrijk wonen, en de 1,2 miljoen Britten die in EU-landen wonen. Beide partijen willen dat snel regelen. Nederlanders in het Verenigd Koninkrijk maken zich bijvoorbeeld zorgen over dat ze niet meer dezelfde rechten houden als Britten hier – dat ze tweederangs burger worden.

Ze zijn bang dat het moeilijker wordt om een baan te vinden, een hypotheek te krijgen, of dat ze ineens moeten gaan betalen voor de NHS, de gezondheidszorg die nu gratis is voor iedereen. Ook Britten die in het buitenland wonen, vrezen de voordelen van een EU-paspoort kwijt te raken.

Hoe zit het met terrorismebestrijding?
Er moeten ook nieuwe afspraken gemaakt worden over samenwerkingen over veiligheid en terrorismebestrijding. Hoe gaan de inlichtingendiensten bijvoorbeeld om met informatie-uitwisseling? Blijven de Britten lid van Europol, de opsporingsinstantie van de EU? Veiligheid is een van de troefkaarten voor de Britten in de onderhandeling: ze hebben het grootste leger van Europa, en heel sterke inlichtendiensten. De EU wil daar graag van blijven profiteren. Hoewel het in belang is van beide partijen om zo goed mogelijk te blijven samenwerken op dit vlak, zien experts wel praktische en juridische problemen.

Kunnen de Britten nog terug?
Het kan, maar het is heel onwaarschijnlijk. Ondanks dat de Britse regering weet dat een Brexit heel lastig is, hebben ze toch doorgezet. Dus als ze nu ineens van mening veranderen en bedenken dat het toch niet zo’n goed idee is, dan komt dat heel raar over. Politiek gezien is het ondenkbaar dat Theresa May en haar regering plotseling besluiten toch in de EU te willen blijven. 17,4 miljoen Britten stemden bij referendum van 23 juni voor een Brexit. En Theresa May heeft vanaf het begin gezegd: Brexit means Brexit.