Vergroening zou de energiekosten drukken, maar het is te duur

Het gold als één van de weinige, misschien wel het enige voordeel van de oorlog die Rusland dit jaar begon in Oekraïne: het zou verduurzaming aanjagen in het Westen. Omdat EU-lidstaten uit principe van Poetins gas en olie af willen, natuurlijk. Maar vooral ook omdat vervuilende bedrijven door de gigantisch gestegen energieprijzen een harde economische reden hebben om snel over te gaan op besparing en groene stroom. Toch?

Niet per se. Juist vanwege die hoge gas- en elektriciteitsrekening hebben veel kleine en middelgrote bedrijven inmiddels geen financiële ruimte meer voor groene investeringen. Natuurlijk verdienen die investeringen zich met deze gasprijzen razendsnel terug, maar dan moet het geld er om te beginnen wel zijn.

Nu komen er de laatste tijd veel exorbitante bedrijfswinsten in het nieuws, zoals die van de oliebedrijven die goed binnenlopen. Breder gezien merkte De Nederlandsche Bank vorige maand op dat het Nederlandse bedrijfsleven, in het algemeen, met goedgevulde buffers uit de coronacrisis was gekomen.

Groot verbruik, kleine marges

Dat is alleen niet overal zo. Zeker niet in sectoren met een groot energieverbruik en traditioneel kleine marges, zoals in de glastuinbouw. ,,De gasprijs is in één jaar tijd zo ongeveer vertienvoudigd”, zegt Adri Bom-Lemstra, voorzitter van Glastuinbouw Nederland in Trouw. ,,Dat kun je als teler een tijdje volhouden, maar uiteindelijk kom je rood te staan.”

Glastuinbouwbedrijven kunnen die gestegen kosten moeilijk doorberekenen aan afnemers, zegt ze. ,,Als je de prijs van je tomaten verhoogt, dan haalt een supermarkt ze in het vervolg wel uit Zuid-Europa.” Veel telers willen volgens haar best verduurzamen. “Maar zelfs relatief kleine investeringen als betere isolatie of overstappen op led-verlichting kunnen er inmiddels niet altijd meer vanaf.”

Ook voor veel mkb’ers in de (chemische) industrie is het ‘niet de tijd om te investeren’, zegt econoom Albert Jan Swart, die deze sector voor ABN Amro in de gaten houdt. Denk aan de producenten van verf-ingrediënten, waar een verfgigant als AkzoNobel dan verf van mixt. Of aan bedrijven die chemicaliën opslaan en op temperatuur houden voor andere bedrijven.

Economisch klimaat

,,Door de hoge energiekosten zullen ze er alles aan doen om snel een beetje energie te besparen. Maar de echte investeringen om over te gaan op duurzame energie, die waarvan je pas over een paar jaar een effect verwacht, zullen zij in het huidige economische klimaat waarschijnlijk uitstellen.”

Met dat economische klimaat doelt Swart niet alleen op de hoge kosten, maar ook op het afnemende consumentenvertrouwen. Dat ligt volgens het Centraal Bureau voor Statistiek op een ongekend dieptepunt. Bedrijven als PostNL, thuisbezorgers als Deliveroo en Just Eat Takeaway en levensmiddelengigant Unilever zien de vraag nu al afnemen, zo bleek bij de presentatie van hun laatste kwartaalcijfers. Consumenten trekken minder snel de portemonnee vanwege inflatie en uit angst voor een recessie.

,,Daarnaast dreigt voor bedrijven in de industrie nog de rantsoenering van gas”, zegt Swart. ,,Er is een risico dat het licht letterlijk even uit gaat.” Door die onzekerheid over mogelijk gederfde inkomsten ga je als bedrijf nu niet snel de portemonnee trekken voor iets wat zich over een paar jaar terugbetaalt, wil hij maar zeggen.

Clausules bedingen

Weer een andere sector met kleine marges, en dus weinig ‘vet op de botten’, is die van de transport. Het zijn tegelijkertijd ook de bedrijven – uit het scheepsvervoer, het wegtransport – die voor hun gemaakte kosten sterk afhankelijk zijn van de olieprijs.

Volgens Rico Luman, sector-econoom van ING, hebben ook hier vooral kleine bedrijven last. ,,Veel grote wegvervoerders bedingen clausules in hun contracten waarin ze gecompenseerd worden voor stijgende brandstofprijzen. En zoiets geldt ook in de binnenvaart: de opdrachtgever betaalt dan extra. Maar juist de wat kleinere, kwetsbare bedrijven lukt dat niet.” Die zijn dus afhankelijk van de spotmarkt, en daar is brandstof duur.

Luman zegt dat er vaak nog wel wat energie is te besparen door efficiëntere roosters te maken voor chauffeurs, of door samen te werken met andere vervoersbedrijven. Maar iets rigoureus als de overstap op een elektrisch wagenpark gaat veel ondernemers uit die kwetsbare hoek nu niet lukken.

Aardwarmte en aardbevingen

Oplossingen verschillen per sector. Zo zegt Luman dat de vervoersbedrijven geholpen zijn met een overheid die zorgt voor meer ‘gelijk speelveld’: zolang de concurrentie ook maar gedwongen wordt tot verduurzaming en dus dezelfde kosten moet maken, kan het ook met kleine marges wel uit om mee te doen. Een goed voorbeeld daarvan is de nieuwe regel dat ieder vervoersbedrijf over een paar jaar emissievrij moet zijn in binnenstedelijke gebieden, zegt Luman.

Bij de glastuinbouw is naast hoge kosten ook de trage vergunningverlening een probleem, zegt voorzitter Bom-Lemstra. Om echt van het gas af te komen moet de sector over op aardwarmte, of op restwarmte van de industrie. Lokale en regionale overheden nemen soms tot zes jaar de tijd voordat zij een vergunning afgeven voor iets als een geothermieput, bijvoorbeeld vanwege onderzoek naar de kans op aardbevingen.

Glastuinbouw Nederland is het wachten zat en heeft in kaart gebracht hoe de sector met aard- en restwarmte samen zo’n 900 miljoen kuub gas per jaar kan besparen, als die vergunningen snel zouden rondkomen. ,,Na het zomerreces willen we opnieuw met de overheid om tafel om te kijken hoe we dat samen voor elkaar kunnen boksen”, zegt Bom-Lemstra.