De eerlijke kerstengeltjes bengelen nu al met 20 procent korting in de kerstboom bij Wereldwinkel Lingewaard. Nog voor Sinterklaas het land uit is. In de feestmaand valt er voor de vrijwilligers van de ideële cadeauwinkel weinig te vieren: ze houden opheffingsuitverkoop. Op oudejaarsdag moet de voorraad ‘eerlijk’ gemaakte sieraden, schalen, Afrikaanse beeldjes en wierook zoveel mogelijk verkocht zijn. In het nieuwe jaar gaat de winkel niet meer open. De Wereldwinkel in het Gelderse stadje Huissen is niet de enige die zijn deur voorgoed sluit. Ook in Bladel, Warmenhuizen en ’t Harde is het na de feestdagen einde oefening. Sinds 2009 gingen al zo’n zeventig wereldwinkels hen voor.
Het gros van de 330 wereldwinkels die nog over zijn, heeft moeite om het hoofd boven water te houden, weet voorzitter Hanneke de Jong van Wereldwinkels Nederland. ,,Er is veel veranderd sinds de eerste Wereldwinkel in de jaren 60 werd opgericht. Vroeger verkochten we vooral koffie en chocolade. Tegenwoordig zijn fairtradevoedingsmiddelen in alle supermarkten te koop. Wat dat betreft, is onze missie geslaagd: we wilden fair trade beter beschikbaar maken.’’ Dat is gelukt, bevestigt directeur Bert Jongsma van Fair Trade Original. Dat merk zag zijn omzet in de Nederlandse supermarkten vorig jaar met 28 procent stijgen. ,,Tien jaar geleden startte Albert Heijn als eerste supermarkt met onze producten in zijn assortiment. Dit jaar behalen we 80 procent van onze 15 miljoen euro omzet in supermarkten. De verkoop aan de Wereldwinkels is gestaag gedaald.''
Cadeauwinkel Van (hoofdzakelijk) minisupermarkt vol Max Havelaarproducten zijn de wereldwinkels getransformeerd tot cadeauwinkels. En daardoor minstens zo hard geraakt door de economische crisis en de opkomst van webwinkelen als de grote ketens in de winkelstraat, zegt secretaris Leen Capel van Wereldwinkel Lingewaard. ,,Dat heeft er gigantisch ingehakt. Dit jaar hebben we nog maar een derde van de omzet gehaald die we in 2013 hadden. Je kunt de mensen niet naar binnen slepen. Bij de Action is een Boeddhabeeldje drie keer zo goedkoop. Alleen beseffen de kopers vaak niet dat iemand anders daar de prijs voor betaalt: door slechte arbeidsomstandigheden of een laag loon.’’
Ondanks de crisis is de commerciële concurrent WAAR in de afgelopen jaren juist gegroeid. In de etalage van de ‘duurzame’ cadeauwinkelketen hangen geen dromenvangers, zoals bij de Wereldwinkel, maar designplaids van milieu- en diervriendelijke Deense schapenwol. Eind 2007 opende WAAR zijn eerste vestiging in Nijmegen, nu zijn er twintig. In 2017 komen er nog twaalf vestigingen bij, aldus woordvoerster Keoma Pessy. ,,Wij zien de interesse in eerlijke en duurzame producten met een verhaal juist enorm toenemen.’’
Oubollig Wereldwinkels slagen er niet in hun oubollige imago van zich af te schudden, verklaart Jongsma van Fair Trade Original hun teloorgang. ,,De vrijwilligers waarop zij draaien zijn deel van de charme. Maar met alleen oudere dames in de winkel trek je geen jonge kopers aan. WAAR slaagt daar met zijn winkelconcept wel in. Het assortiment overlapt deels met dat van wereldwinkels, maar de presentatie is totaal anders. WAAR speelt ook in op duurzame thema’s als klimaat, milieu en dierenwelzijn die jongeren net zo belangrijk vinden.’’
Wereldwinkels Nederland beseft ook dat het anders moet, zegt voorzitter De Jong. ,,Professioneler, een beter assortiment. Tijdens de feestdagen komen de klanten nog wel. Maar we moeten ze ook in januari binnen zien te krijgen.’’ In Lingewaard zullen ze het niet meer meemaken. De reserves zijn op, de huur is niet meer op te brengen. ,,We willen niemand met schulden opzadelen’’, verklaart Capel. De sluiting bracht de nodige traantjes teweeg bij de vrijwilligers, van wie sommigen al sinds de oprichting actief waren. ,,We doen het licht uit met een gemengd gevoel. We zijn trots dat we nu zelfs bij de Lidl fair trade koffie kunnen halen.’’
