'Plaats zzp-ondernemers niet allemaal in hetzelfde hokje'

,,De zzp-ondernemer bestaat niet”, zegt Sjanne Marie van den Groenendaal. Zij doet onderzoek aan de Universiteit van Tilburg naar startmotieven van zelfstandig ondernemers. Binnenkort promoveert ze op dit onderwerp. Ik ontmoette haar in het kader van de podcastreeks ‘VZN in gesprek met …’ Met politici, belangenbehartigers, journalisten en wetenschappers sprak ik in aanloop naar de verkiezingen over zelfstandig ondernemers en hun positie op de arbeidsmarkt.

1,5 miljoen zelfstandigen zijn niet in één hokje te plaatsen

Ik ben het eens met Van Groenendaals stelling. Bij Vereniging Zelfstandigen Nederland (VZN) weten we al lang dat de groep van inmiddels bijna 1,5 miljoen zelfstandigen niet in één hokje te plaatsen is. Maar het is toch fijn als een wetenschapper zo’n praktijkvermoeden bevestigt met keiharde cijfers en data.

Mensen hebben verschillende beweegredenen om te starten als zelfstandige. In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, bungelen fiscale drijfveren onderaan het rijtje. Verreweg de meeste mensen kiezen voor zelfstandig ondernemerschap omdat ze zelf willen bepalen hoeveel en wanneer ze werken en tegen welke prijs. Van Groenendaal noemt deze groep ‘de autonomen’.

Daarnaast identificeert ze ‘beroepsmatige zzp-ondernemers’ (mensen wier beroep vrijwel alleen freelance wordt uitgevoerd), ‘uitdagingzoekers’, ‘rasondernemers’, ‘familiebedrijf-zzp’ers’ en ‘vluchters’. Laatstgenoemden werden zelfstandige omdat ze tabak hadden van hun baas of last van negatieve werkomstandigheden bij hun werkgever.

De meeste zzp-ondernemers hebben meerdere startmotieven

Tot overmaat van realiteit blijkt uit het onderzoek dat de meeste zzp-ondernemers meerdere startmotieven hebben. Ze vallen dus in meerdere categorieën. Denk bijvoorbeeld aan de zelfstandige wiens moeder hem het ondernemen met de paplepel ingoot (‘rasondernemer'), en die later haar groentezaak overnam (‘familiebedrijf-zzp’er’). Of wat dacht je van de gedesillusioneerde werknemer (‘vluchter’) die meer afwisseling (‘uitdagingszoeker’) en vrijheid (‘de autonome’) zocht? Zoveel mensen, zoveel wensen.

Over welke categorie zzp-ondernemers hebben we het?

Misschien vind je de categorieën van Van Groenendaal niet uitputtend, of mis je bijvoorbeeld een onderscheid tussen bewuste zzp-ondernemers en die tegen wil en dank. Maar daar is het mij nu niet om te doen. Wat haar onderzoek vooral duidelijk maakt, is dat we zelfstandigen niet over een kam kunnen scheren. Krantenartikelen met koppen als 'de zzp’er heeft het zwaar', 'zzp’ers verzuipen' of (verrassend, want positief) 'zelfstandigen ondervinden weinig hinder van de coronacrisis', dienen we dus altijd met de nodige aandacht te lezen. Over welke groep zelfstandigen gaat het? Hoe groot is die groep? Is hun situatie universeel voor alle zelfstandig ondernemers, of betreft het hier een subcategorie? Dat laatste is in negen van de tien keer het geval.

Binnen VZN komt een diversiteit aan zelfstandigen samen; van de eigenaresse van de modezaak tot de klusjesman, van de yogadocent tot de kraamhulp, van de beeldend kunstenaar tot de ICT-professional. We richten ons op generieke onderwerpen die alle zelfstandigen raken, zoals de zelfstandigenaftrek en de huidige discussie rondom een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (aov) voor zzp-ondernemers.

Aandacht vragen voor specifieke groepen zelfstandigen

Als het moet, richten we ons op specifieke groepen. Zo vroegen we de laatste maanden vooral aandacht voor de zelfstandig ondernemers die zwaar getroffen zijn door de coronacrisis en die nog steeds wachten op afdoende steun vanuit de overheid. Aangezien de lockdown helaas aanhoudt, blijven we dit doen.

Tegelijkertijd ontwikkelen we ideeën voor de modernisering van onze arbeidsmarkt; een belangrijk onderwerp waar het komende kabinet haar tanden in zal zetten. Ons uitgangspunt hierbij is dat we streven naar een duidelijke, eigen rechtspositie voor zelfstandigen. Ook pleiten we voor een collectieve basisvoorziening voor alle werkenden voor blijvende arbeidsongeschiktheid in plaats van een verplichte aov voor alleen zzp-ondernemers.

Zelfstandigen fiscaal stimuleren om een buffer aan te leggen

Daarnaast vinden we het belangrijk dat zelfstandig ondernemers fiscaal gestimuleerd een buffer aan kunnen leggen. Zo blijft er volop ruimte om je eigen keuzes te maken over bijvoorbeeld de wijze waarop je je oudedagsvoorziening wil regelen, hoe je jezelf wil ontwikkelen en sociale- en ondernemersrisico’s verder wil afdekken. Wij kunnen (en willen) dat soort afwegingen niet voor alle zelfstandigen maken, laat staan bepalen. Want ‘de zzp-ondernemer'... Die bestaat niet.