Literatuur tegen eenzaamheid: ‘Effectief medicijn zonder bijwerkingen’

Iedereen kan van literatuur genieten, afhankelijk van hoe je het aanbiedt. Vanuit deze overtuiging richtte Akke Visser samen met Marije Wilmink zo’n twaalf jaar geleden de Culturele Apotheek op. Als culturele apothekers stonden ze op festivals en gaven ze ‘literatuur op recept’, persoonlijke leesadviezen aan bezoekers. In 2018 introduceerden Visser en Wilmink vanuit Engeland als eerste in Nederland de methodiek shared reading, waarbij gedichten en verhalen gebruikt worden als ingang voor een goed gesprek. Met name voor ouderen met beginnende dementie bleek dit een schot in de roos.

,,Wat begon als een leuk project op festivals, is inmiddels uitgegroeid naar een professionele sociale onderneming die eenzaamheid onder een kwetsbare doelgroep bestrijdt.” De Culturele Apotheek heeft hierbij veel ondersteuning gehad van het programma Ondernemen tegen Eenzaamheid.

Iedereen komt los

Met shared reading, oftewel samenlezen, brengt de Culturele Apotheek literatuur breed onder de aandacht. Het is heel laagdrempelig, omdat de kwetsbare oudere zelf niets hoeft voor te bereiden. Voorkennis is dan ook niet noodzakelijk. Een vrijwillige leesbegeleider leest teksten hardop voor aan een groep ouderen. Vervolgens praten ze er met elkaar over wat de tekst bij hen persoonlijk teweeg brengt. Visser noemt literatuur ook wel een effectief medicijn zonder ongewenste bijwerkingen.

,,Het is een mooie manier om het leven van mensen te verrijken en ontmoetingen te stimuleren.” Zo ook dat van Dina. Zij leest elke week samen bij een inloopgroep voor ouderen. ,,Thuis zit je lekker. Je hebt er alles wat te verlangen is, behalve het gezelschap van mensen. Alleen zijn is moeilijk. Als je te veel alleen zit, raak je geïsoleerd. Je verliest een deel van je gedachten, want die kan je niet verder denken in je eentje. Daar heb je anderen voor nodig. Daarom is het samenlezen zo fijn. Die teksten die we lezen, daar halen we ontzettend veel uit. Iedereen komt los, iedereen praat. Als je samenleest, verliest niemand zijn geheugen: je komt bij met je geheugen.”

Langdurige activiteit

Al jaren komen ouderen week in week uit bij elkaar om samen te lezen. De teksten in de samenleessessies gaan bijvoorbeeld over verlies, liefde of de natuur. Dit geeft aanknopingspunten voor mensen om hun eigen verhaal te doen. Zonder het over koetjes en kalfjes te hoeven hebben. Ook het luisteren naar anderen ervaren ouderen als zeer waardevol. Ze leren elkaar daardoor sneller kennen.

,,Dat, en het feit dat het geen eenmalige activiteit is, is wat de methodiek zo succesvol maakt”, aldus Visser. De Culturele Apotheek is gericht op het trainen en verbinden van vrijwilligers aan locaties, zodat zij er zelf langdurig mee aan de slag kunnen. Bijna alle groepen – inmiddels zo’n zestig verspreid door het hele land – die ooit met samenlezen gestart zijn, zijn nog actief.

Ontwikkelen van een verdienmodel

Bij de groei van haar sociale onderneming heeft Visser de afgelopen drie jaar veel steun gehad aan het programma Ondernemen tegen Eenzaamheid. Ze roemt het fijne netwerk van sociaal ondernemers en de personen waar ze aan gekoppeld is door KPN Mooiste Contact Fonds en het Oranje Fonds. ,,Verschillende experts, waaronder een coach van KPN en een ervaren bestuurder, hebben mij enorm geholpen bij het professionaliseren van onze organisatie en het verduurzamen van ons initiatief.”

Binnen het programma heeft ze gewerkt aan een sterk ondernemingsplan en een impactonderzoek gedaan. Daardoor weet Visser nu nog beter wie haar doelgroep is en hoe ze haar doelgroep moet bereiken, waarom het samenlezen voor hen nuttig is en hoe ze dat over het voetlicht moet brengen. En niet onbelangrijk: hoe ze tot een verdienmodel moest komen dat op de lange termijn maakt dat de Culturele Apotheek kan voortbestaan. ,,Ik moest echt leren vraaggericht te denken, dus meer van buiten naar binnen te kijken in plaats van andersom. Dit was een hele omslag in mijn denken.”

Dienst in abonnementsvorm

Visser’s nieuwe denkwijze heeft geresulteerd in het aanbieden van de samenleesdienst in een abonnementsvorm. De locaties die met het samenlezen aan de slag willen, betalen een jaarlijkse bijdrage aan de Culturele Apotheek. Daarmee kunnen ze ervoor zorgen dat vrijwilligers worden opgeleid en dat alle materialen up-to-date blijven. Een ander bijkomend voordeel van deze jaarlijkse bijdrage is dat het de betrokkenheid van locaties verhoogt.

,,Eerst voelden we ons bezwaard om als stichting geld te vragen. Nu weten we dat het nodig is om als organisatie serieus genomen te worden, wat ons gaat helpen in het verder uitdragen van onze missie: iedereen laten genieten van literatuur als medicijn voor de ziel.”