Tóch mondkapjes in winkels: goed idee of juist niet?

UPDATEINretail heeft begrip voor het advies van het kabinet om ondernemers in de drie grote steden op dit moment zelf te laten beslissen over het wel of niet verplichten van mondkapjes in hun winkels. Directeur Jan Meerman: ,,Waar de winkel gevestigd is, het oppervlak en de toeloop van klanten speelt allemaal mee in zo’n besluit van de ondernemer. Erg belangrijk wordt het advies van het OMT aan het kabinet over mondkapjes dat nog gaat komen.”

,,We gaan drie spannende weken tegemoet. Als iedereen bereid is zich qua gedrag aan te passen wordt daarna weer iets meer mogelijk. Dat is cruciaal voor de laatste maanden van het jaar die voor de retail zeker dit jaar extra belangrijk zijn."

Het bewijs vóór mondkapjes is (iets) sterker geworden

Het gebeurde in een haarsalon in Springfield, Missouri en degenen die erbij waren, waren vol ontzag, schrijft de Volkskrant. Twee kappers kregen corona, en behandelden al kuchend en niezend maar liefst 139 klanten. En ondanks alles raakte geen klant geïnfecteerd. Terwijl een van kappers thuis wél haar man, dochter, schoonzoon en diens huisgenoot had aangestoken.

Het grote verschil: op het werk hadden de kappers een mondmasker op, en thuis niet, volgens de Amerikaanse wetenschappers die het geval afgelopen zomer beschreven. ‘Bredere inzet van gezichtsbedekking kan de verspreiding van de infectie in de algemene bevolking verminderen’, aldus de onderzoekers, verbonden aan het ‘Amerikaanse RIVM’, de CDC.

Die mondkapjes zijn zo gek nog niet

Het is door studies als deze dat steeds meer adviseurs en beleidsmakers tot het inzicht komen: die mondkapjes zijn zo gek nog niet. Vooral als het gaat om het voorkomen van besmetting van anderen kan het zin hebben om iets voor de mond en neus te dragen. Het nieuwe virus heeft immers als onhebbelijkheid dat het zich verspreidt als de geïnfecteerde er nog niet veel van merkt. Ook de WHO wijzigde afgelopen zomer daarom het streven: als afstand houden niet lukt, gebruik dan in elk geval een mondkapje, raadde WHO-baas Tedros Adhanom Ghebreyesus aan.

Maar - en hier wordt het wat ingewikkeld - daarmee is nog niet gezegd dat mondkapjes in de openbare ruimte ook echt genoeg zijn om de epidemie af te remmen. De besmettingen waarvan we de bron kennen, vinden immers nagenoeg altijd plaats op plekken waar men toch al geen mondkapje draagt: thuis in het gezin, op familiebezoek, op het werk, in de horeca, op feestjes.

In twee districten veranderde er helemaal niets na mondkapjesverplichting

Ook dat zien wetenschappers terug in de studies. Neem de Duitse stad Jena: men verplichtte er de mondkapjes, en warempel, het aantal besmettingen ging iets omlaag. Wat echter minder de media haalde, was dat de wetenschappers nóg drie Duitse districten bekeken. In twee districten veranderde er niets, in het district Main-Kinzig ging het aantal besmettingen juist iets omhoog nadat men er mondkapjes verplichtte.

In de VS bestudeerden wetenschappers intussen wat een mondkapjesplicht in vijftien staten deed met de virusoverdracht. Die bleek de groei van het aantal besmettingen zowaar iets te vertragen – maar het ging slechts om een paar procentpunt, en de wetenschappers konden niet uitsluiten dat die kleine vertraging door iets anders kwam.

Zinnig op plekken waar je noodgedwongen langdurig op elkaars lip zit, maar verwacht er in de openbare ruimte geen wonderen van, dat is ongeveer het beeld dat zich opdringt. Vandaar die andere vraag: is er eigenlijk iets op mondkapjes tegen?

Het bewijs tégen mondkapjes is (flink) zwakker geworden

‘Schijnveiligheid.’ Dat is het sleutelargument waarmee het kabinet een mondkapjesplicht altijd afwees. Stel mondkapjes verplicht, en burgers wanen zich zo veilig dat ze zich gaan gedragen alsof het virus er niet meer is – met als gevolg dat de overdracht wel eens kan toenemen, in plaats van afnemen. In een Hongkongse studie, opgevoerd door het OMT, turfden wetenschappers hoe mensen hun kapje droegen: een op de zeven droeg hem op de kin, het voorhoofd, ondersteboven of met de neus erbovenuit.

Maar juist het schijnveiligheidsargument ligt onder vuur. Met een mondkapje op gaan we ons niet opeens onbezonnen gedragen, blijkt onder meer uit Amsterdamse waarnemingen in de ‘mondkapjesgebieden’ van Rotterdam en Amsterdam: mensen gaan niet dichter langs elkaar lopen. ,,Er kan definitief een streep door het idee dat mensen die een mondkapje dragen meer risico nemen'' zoals onderzoeksleider Marie Rosenkrantz Lindegaard van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving het tegen de Volkskrant verwoordde.

Mondkapje op zorgt voor vergroting van onderlinge afstand

Als het mondkapje al iets doet, lijkt het mensen juist iets voorzichtiger te maken, blijkt uit ander onderzoek. Duitse wetenschappers die wachtrijen voor winkels observeerden, ontdekten dat mensen net een stapje meer afstand hielden tot wachtenden als die een mondkapje op hadden. En in Italië ging een wetenschapper de straat op met en zonder kapje: mét een kapje liepen anderen in een wat wijdere boog om hem heen.

Het beeld dat iemand door beschermende middelen opeens onvoorzichtig wordt, is dan ook een hardnekkig misverstand, klaagden Britse gezondheidswetenschappers onlangs in artsenblad The BMJ. In het leven geroepen door de auto-industrie, die het argument ooit aanriep om niet aan allerlei dure veiligheidsregels te hoeven voldoen. Maar kijk eens naar skihelmen of fietshelmen: er is geen bewijs dat men zich met een helm op ineens anders gaat gedragen, aldus de Britten. Zo bleek uit enkele studies dat mensen met een mondkapje op juist vaker de handen wassen, in plaats van minder.

Mensen blijven mensen en dragen mondkapjes op de verkeerde manier

Maar mensen blijven mensen: ook in de Nederlandse mondkapjeszones had een op de drie hem verkeerd op, bijvoorbeeld met de neus erbovenuit. Bovendien was het er nog net zo druk als voorheen. Als je wil dat mensen zich beter houden aan de coronaregels, kun je beter zorgen voor gescheiden looprichtingen of minder mensen, adviseerden de onderzoekers dan ook.