RIVM-peiling: vertrouwen corona-aanpak kabinet op dieptepunt

Hij haalde zijn schouders erover op. ‘Gewoon stadionhumor’, lachte demissionair minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) over spandoeken en spreekkoren in De Kuip vorige week. Met ‘Hugo, zitten en muil houden’ en ‘Hugo hou je bek’ reageerden de supporters op waarschuwingen van de bewindsman dat ze voortaan echt ‘op hun kont’ moeten zitten in het stadion. Dat De Jonge zelf nog staand gefotografeerd werd bij een andere wedstrijd hielp de bloeddruk bij fans in De Kuip vast niet omlaag. Maar: ,,Daar moet je tegen kunnen”, zei De Jonge maandag voor de camera’s. ,,We hebben er hartelijk om gelachen.”

Het was een authentieke ‘Jongeriaanse’ respons op het zoveelste symptoom van een voor het kabinet toch zorgwekkende beweging. Het vertrouwen in het coronabeleid daalt flink. In de recente peiling van het RIVM is het percentage mensen dat positief is over de aanpak nu ‘op het laagste punt sinds de start van de pandemie’, noteren onderzoekers over de meting onder dik 37.000 deelnemers tussen 28 juli en 1 augustus. Dit was dus na de disco-piek van Dansen met Janssen en het lockdown-slot op het nachtleven dat volgde, schrijft het AD.

Nu is nog slechts dertig procent van de respondenten (zeer) positief over de Nederlandse aanpak, dat was ooit ruim 73 procent. Ook vindt slechts 21 procent dat het kabinet ‘een duidelijke koers vaart’. Wel is een ruime meerderheid (70 procent) ervan overtuigd dat het kabinet zijn best doet.

'Fieldlab-kennis is verwaarloosd, festivals en evenementen zijn op één hoop gegooid met discotheken'

De steriele stellingen en percentages uit de enquête krijgen geur en kleur in de media en op straat. Neem de discussie over Zandvoort versus de festivals. Een Formule1-race met publiek, een nabijgelegen camping en live-muziek kan doorgaan, maar een feest als Lowlands niet. Weinigen die het snappen, ook niet na uitgebreide uitleg van De Jonge en Rutte over ‘geplaceerde’ omgevingen en dagelijks testen. Naar schatting kwamen er 70.000 demonstranten naar ‘Unmute Us’ vorige week, een landelijk protest tegen de coronaregels van de festivalsector.

Of zie hoe de KNVB- en Mojo-topmannen in een zeldzaam dubbeloptreden hard uithalen naar het kabinetsbeleid: ,,We snappen de keuzes niet meer”, vatte Mojo-topman Ruben Brouwer de teneur gisteren samen op de site van het AD.. De Fieldlab-kennis is verwaarloosd, festivals en evenementen zijn op één hoop gegooid met discotheken, en nu zijn alle sectoren de dupe van het geblunder van het kabinet, was de boodschap van de voetbal- en concert-organisaties.

Hoogleraar psychologie Paul van Lange (Vrije Universiteit Amsterdam) denkt dat de ‘zeer opmerkelijke daling’ in het vertrouwen veroorzaakt wordt door een combinatie van factoren. ,,De uitkomsten van de peiling laten heel helder zien dat mensen een duidelijke koers missen, sommigen zien het als zwabberbeleid. Dat ze eerst dansen met Janssen propageren en daarna weer op de rem moeten trappen. Zo’n fout heeft een groot beklijvend effect.”

Daarbij gingen we deze zomer ook het land uit, op vakantie zagen we ook hoe andere landen het aanpakken. ,,Dan kan je concluderen: zo goed doen wij het dus helemaal niet. Die beklijvende fouten, de internationale vergelijking en onzekerheid over de komende herfst kunnen leiden tot een dip in het vertrouwen”, zegt Van Lange.

Als de koers van het kabinet niet verandert, zoals betrokkenen benadrukken, moeten dan de boodschappers of de crisismanagers zelf afgelost worden? Een deel van de Tweede Kamer wil dat, zo blijkt uit ingediende moties van wantrouwen - die het bij lange na niet halen. De laatste rode kaart van het parlement werd half juli gesteund door 26 van de 150 Tweede Kamerleden, onder meer door Forum, PVV en Groep van Haga. ,,Mensen hebben het gevoel dat ze alles gedaan hebben wat van ze gevraagd werd, zoals vaccineren”, zegt PVV-Kamerlid Fleur Agema. ,,En dan krijgen ze toch die vrijheid niet helemaal terug. Dat voelt oneerlijk.”

Een wisseling van de wacht zit er niet in. De Jonge zelf is ‘bereid en beschikbaar’ om in een eventueel nieuw kabinet door te gaan, zei hij eerder. De Jonge wil het vertrouwen herwinnen door ‘te doen wat nodig is, wat we altijd doen: uitleggen wat wel en niet kan’, zei hij gistermiddag op vragen hierover. ,,Ik begrijp heel goed dat mensen klaar zijn met het virus en de crisis, maar gelukkig zien we wel dat de vaccinatiegraad hoog is.”

Wat de demissionair minister precies gaat doen om meer steun voor zijn aanpak te verdienen, wilde hij niet zeggen. ,,Ik ga hier niet op vrijdagmiddag eventjes een volledige crisisevaluatie met u doornemen. Maar we doen alles zo goed mogelijk, en daar leggen we verantwoording over af, deze hele crisis al.”

‘Fris gezicht’

Hoogleraar Van Lange denkt dat een ‘fris gezicht’ wel kan werken, maar zelfs dat is geen uitgemaakte zaak. ,,Je kunt zeggen: een nieuwe minister begint met een schone lei, die vertrouwenscijfers kunnen alleen maar toenemen. Maar deze crisis toont ook aan dat krediet snel verspeeld maar ook weer teruggewonnen kan worden. Kijk maar naar de vaccinatiediscussie. Eerst gingen we traag, nu lopen we voorop, dat verandert al veel.”

Ook hoogleraar openbaar bestuur en crisismanagement-expert Arjen Boin (Universiteit Leiden) gelooft niet zo in het positieve schok-effect van nieuwe bestuurders: ,,Zoals in het voetbal wel gebeurt. Je gooit er een nieuwe trainer voor en dan forceer je iets. Nee, dat heeft bij crisismanagement alléén zin als het beleid niet meer legitiem is, als mensen zich totaal niet meer gedragen naar de regels en afspraken. En het opmerkelijke is: critici, wij als experts, journalisten: die kunnen heel scherp zijn en oordelen. Ik doe dat ook. Zo’n waarschuwing aan voetbalsupporters terwijl je zelf ook niet op je kont zit, en het gebrek aan echte visie over deze crisis: ik denk niet dat De Jonge naar voren komt als beste crisismanager.”

Maar volgens Boin vindt de meerderheid van de mensen het allang best. Zij leven de maatregelen wel na en oordelen tamelijk mild. ,,Neem de verkiezingsuitslag van maart, dat is toch de grootste recente opiniepeiling. Er was nauwelijks een rimpeling, de coalitie behield een meerderheid.”

Het eindoordeel onder experts zal scherper zijn, vermoedt Boin. De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) komt naar verwachting nog dit jaar met een eerste rapport over de overheidsaanpak van de pandemie. ,,Vanuit crisismanagementperspectief is er te traag gereageerd, was het vaak inconsistent, ook in de communicatie. Zandvoort is maar een van de tig voorbeelden, neem ook de mondkapjes of de avondklok. Maar als straks in het najaar de boel verder open kan, zal er waarschijnlijk weinig onvrede blijven.”

Deze constatering is ook terug te vinden in dezelfde RIVM-enqûete: tegenover het afkalvende vertrouwen in de aanpak staat nog altijd een groot draagvlak voor basisregels (handen wassen, luchten, thuis blijven bij klachten) en een vaccinatiebereidheid die zelfs boven de negentig procent uitkomt.

Nederland op de corona-ranglijst

Internationaal presteert Nederland ook niet belabberd. In de Bloomberg-index staan we zelfs op plek twee. Het zakelijke persbureau beoordeelt in zijn corona-ranglijst welk land het meest effectief met het virus omgaat zonder dat restricties economie en maatschappij te veel lamleggen. Noorwegen staat op één, daarna volgt Nederland, voornamelijk door het lage dodental, snel vaccineren en het open houden van grenzen, activiteiten en het verkeer.

Veel aanleiding voor euforie heeft het kabinet niet. De nieuwste vertrouwensdip komt op een precair moment. Komend najaar liggen er heikele dilemma’s op tafel rond lockdownregels, zorgcapaciteit en drang en dwang bij vaccinaties. Een van de grote vragen waar Rutte en De Jonge een antwoord op zoeken is dan: kun je een grote groep gevaccineerde mensen restricties opleggen omdat er een te grote groep ongevaccineerden nog gevaar loopt in het ziekenhuis te belanden en de zorg over te belasten? Kun je mensen dwingen te betalen voor een coronatest als ze niet gevaccineerd zijn? Experts worden daarover geconsulteerd, beleidsmakers weten hoe brandbaar de politieke discussies hierover zijn.

En een kabinet dat zich over zulke dilemma’s moet buigen steunt liever op hogere vertrouwenspercentages, weten Haagse ingewijden. ,,We zitten nu in een schemerzone”, zegt een bron op het ministerie van Volksgezondheid. ,,Mensen zitten met het gevoel dat ze gedaan hebben wat moesten doen - vaccineren - en dat dit toch niet automatisch voor opheffen van alle maatregelen zorgt. Dat geeft onduidelijkheid en onzekerheid en dan daalt het vertrouwen. Dus dan weten we dat we nog beter ons best moeten doen.”

Maar daar ligt het voor de meeste mensen dus niet aan.