Jarenlang was inflatie een onderwerp waar alleen hardcore cijfervreters zich om verkneukelden. Maar nu de prijzen al maandenlang pijlsnel stijgen, blijkt Nederland ineens ‘massa’s inflatie-experts te tellen’, stelt Peter Hein van Mulligen in de Volkskrant vast. Hij zegt het met enige ironie, want de 48-jarige hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) promoveerde aan het begin van deze eeuw op het onderwerp en behoort dus wel tot die harde kern van inflatievolgers. ‘Ik had veel van die andere kenners de afgelopen jaren gemist.’
Dat inflatie lang een weinig sexy onderwerp was in de economie, erkent Van Mulligen intussen ook wel. ,,Het was een periode waarin de inflatie in Nederland gezapig schommelde rond de 2 à 3 procent, dat was wel een beetje saai, ja." Hoe anders is dat nu. De laatste maanden is elk cijfer over die uitzonderlijke geldontwaarding nieuws.
Terug naar 7 april:Enorme prijsstijgingen: CBS meldt 9,7 procent inflatie
Ook deze week weer. Vrijdag maakte het Europese statistiekbureau Eurostat bekend dat de prijzen in Nederland in april 11,2 procent hoger lagen dan een jaar geleden. Volgende week publiceert het CBS daar dan weer het inflatiecijfer bij dat zij over april hebben gemeten en dat waarschijnlijk weer flink zal afwijken. Ook dat bericht zal waarschijnlijk weer veel aandacht krijgen. Intussen stelde Volkskrant-columnist Frank Kalshoven vast dat het inflatiecijfer eigenlijk nog nooit zo weinig betekenis heeft gehad als nu.
Bent u het daarmee eens?
,,Ja, dat klopt wel. In normale tijden, als de inflatie rond de 2 procent hangt, zijn de verschillen tussen bevolkingsgroepen onderling heel klein. Maar als de inflatie zo hoog is als nu, en zo gekoppeld aan energie, dan wordt de spreiding tussen groepen veel groter. Als jij niet zoveel energie verbruikt en zonnepanelen op je dak hebt, dan wordt je leven iets duurder. Maar zit je in een slecht geïsoleerde huurwoning en rijd je veel auto, dan kan het leven ineens wel 10 procent duurder zijn dan vorig jaar. Dan heb je het over meer dan een maandsalaris per jaar. Dat is nogal wat. Zo’n hoge kostenstijging wordt bij lange na niet gecompenseerd door hogere lonen."
De energieprijzen stegen in oktober 2021. Nu wordt steeds gezegd dat dat betekent dat inflatie elke maand hoog blijft tot oktober, dan is hij ineens een stuk lager.
,,Ja. De inflatie blijft daarna alleen op dit hoge peil als de energieprijzen dit jaar wederom 2,5 keer hoger zijn en het jaar daarop weer. Dat is vooralsnog niet aan de hand. Maar het koopkrachtverlies dat is opgelopen krijg je niet zomaar terug, tenzij de energieprijzen heel hard terugvallen."
Als energie duur is, heeft dat natuurlijk gevolgen voor de prijs van heel veel diensten en producten. Is dat al wel helemaal meegerekend in het huidige inflatiecijfer?
,,De prijsaanpassing is het snelst bij producten waar weinig bewerking mee gemoeid is, zoals benzine en diesel. Er zitten weinig schakels tussen het uit de grond halen en in je auto pompen. In deze keten zitten ook maar weinig partijen, soms zelfs alleen de oliemaatschappij. Bij bewerkte goederen is er vaak een lange keten die loopt van de productie naar de consumptie. Voordat deze producten in de winkel liggen, zijn ze verschillende keren bewerkt, vervoerd en verpakt. Soms zitten er wel tien verschillende partijen in die keten. Daardoor komt de prijsverhoging inderdaad later. Maar omdat al die schakels ook een beetje kunnen schuiven met de marges, hebben hogere of lagere energiekosten vaak ook minder effect op de uiteindelijke prijsverhoging."
Toch nog even over de techniek van het meten van inflatie. Hoe gaat dat in zijn werk?
,,Er werken bij het CBS bijna veertig mensen aan de consumentenprijsindex (CPI). Zij houden van duizenden producten bij hoe de prijs zich ontwikkelt. Het is een permanent aandachtspunt dat onze boodschappenmand up-to-date blijft en dat we dus de dingen meten waaraan mensen geld uitgeven, en hoeveel. Je wil er niet na tien jaar achter komen dat er zoiets is als Spotify, en dat je altijd de prijzen bent blijven meten van cd’s."
Wanneer zeg je: dit product gaan we in het mandje stoppen?
,,Daar zijn wel wat regels voor, maar het is ook een stukje vakmanschap."
Lees ook: Ondernemers vrezen arbeidsconflicten over inflatiecorrectie salaris
Waar hebben die ‘vakmannen’ nog meer hooglopende discussies over?
,,Er is altijd debat over zogenoemde kwaliteitsaanpassingen, dat is ook waarop ik gepromoveerd ben. Als je twee perioden wilt vergelijken, dan moet je vaak artikelen vergelijken die niet precies hetzelfde zijn. Bijvoorbeeld bij elektronica. Als de prijs van een mobiele telefoon hetzelfde blijft, maar de nieuwe telefoon heeft wel een extra functie, dan is het product eigenlijk minder duur geworden. De vraag is dan hoe je daarmee omgaat."
,,Een ander interessant debat is wat je moet doen met gratis producten. Google is een dienst die geen geld kost, maar toch wel een waarde vertegenwoordigt. Hetzelfde geldt voor Wikipedia en Facebook. Het is een consumptie die je wilt meten, alleen de prijs is nul. Dat is voor statistici een grote uitdaging."
,,Ten slotte is er veel discussie over de beste formule om de index mee te berekenen. Daar worden elk jaar enorme congressen over gehouden. Razend interessant voor academici, maar voor de mensen buiten dat wereldje is het niet echt relevant."
Nu valt dus op dat het cijfer dat Eurostat publiceert aanzienlijk hoger is dan dat van het CBS. Voor de maand maart bijvoorbeeld was dat respectievelijk 11,9 en 9,7 procent. Hoe kan dat?
,,Ja, dat vinden wij ook wel vervelend. Eigenlijk is de Europese inflatie gewoon een onvolledige maatstaf, omdat die geen rekening houdt met de kosten van het bezitten van een eigen woning, wat wij wel doen. Door alleen maar te kijken naar de huurprijzen en niet ook de kosten van het eigen huis, mist Eurostat heel wat."
Liever zouden we helemaal niet hebben dat Eurostat een ander cijfer publiceert over de Nederlandse inflatie dan wij. Maar aangezien het dat toch doet, sturen wij er ook altijd een persbericht over uit
Waarom is dat zo?
,,Er is op Europees niveau geen eensgezindheid over hoe je de prijsontwikkeling van de eigen woning precies moet meten. Bij het CBS kijken we naar het bedrag dat een huishouden zou moeten betalen voor het huren van een vergelijkbare woning. Maar in Hongarije bijvoorbeeld lukt dat niet, omdat er daar amper een huurmarkt is, en die zit dan nog vooral in de hoofdstad. Je kunt die dus niet gebruiken voor iemand met een huis op het platteland."
Waarom publiceert het CBS zijn eigen inflatiecijfer niet gewoon op hetzelfde moment als het Europese?
,,Liever zouden we helemaal niet hebben dat Eurostat een ander cijfer publiceert over de Nederlandse inflatie dan wij. Maar aangezien het dat toch doet, sturen wij er ook altijd een persbericht over uit. Je kunt niet zomaar een Europees cijfer over de schutting flikkeren en zeggen: jongens, succes ermee, over zes dagen vertellen we hoe het echt zit. Daar bewijs je niemand een dienst mee."
,,Dat we niet meteen ook een raming van het CBS-cijfer publiceren, is omdat we in de eerste dagen van een nieuwe maand vaak nog prijzen binnenkrijgen die moeten worden verwerkt. Hoewel die bijstellingen doorgaans niet heel groot zijn, willen we zeker bij inflatie dat het eerste cijfer het beste is. Gebruikers houden niet van bijstellingen."
Het inflatiecijfer is sinds jaar en dag het meest geraadpleegde cijfer op de website van het CBS, zegt Van Mulligen. Niet omdat er normaal gesproken zoveel publieke belangstelling voor is, maar omdat heel veel contracten in Nederland gekoppeld zijn aan het inflatiecijfer. Hij ondervindt zelf aan den lijve wat het CPI-cijfer allemaal teweegbrengt. ‘Ik kreeg onlangs een mailtje van mijn sportschool dat ze de tarieven verhogen op basis van onze cijfers. Nou, bedankt, Peter Hein.’
Het inkomen van een bedrijf wordt verdeeld onder de werknemers en de aandeelhouders. Het is dus niet per se zo dat hogere lonen slecht zijn voor bedrijven, ze gaan ook vaak ten koste van de mensen die hun geld in een bedrijf hebben gestoken
Dat geldt ook voor huurcontracten. In de sociale sector stijgt de huurprijs jaarlijks met de inflatie plus een verhoging die afhankelijk is van je inkomen, in de vrije sector (huren boven 750 euro) is het de inflatie plus 1 procent. Dat gaat dus om aanzienlijke bedragen.
,,Ja. Die huurverhoging is elk jaar op 1 juli, daarbij hanteert de overheid om praktische reden het inflatiecijfer tussen 1 december en 31 november. Dat cijfer komt voor de aankomende huurverhoging uit op 2,3 procent, dus dat is nog te overzien. Maar voor de verhoging volgend jaar zou de inflatie heel goed rond de 8 procent kunnen uitkomen, wat in theorie betekent dat sommige huren volgend jaar met bijna 10 procent omhoog mogen. Het kabinet werkt nu wel aan beleid om dat te voorkomen, maar het is nog niet geregeld."
,,Je hoort vaak dat hoge inflatie vooral vervelend is voor mensen met veel spaargeld. Maar je ziet dat ook lage inkomens er heel veel last van hebben. Huurders hebben niet zomaar 10 procent meer inkomen."
Niet alleen de overheid kan compenseren voor het koopkrachtverlies, ook bedrijven kunnen dat. Maar in die hoek klinkt steevast dat loonsverhogingen zullen leiden tot een loon-prijsspiraal, en dat we dat niet moeten willen.
,,Het inkomen van een bedrijf wordt verdeeld onder de werknemers en de aandeelhouders. Het is dus niet per se zo dat hogere lonen slecht zijn voor bedrijven, ze gaan ook vaak ten koste van de mensen die hun geld in een bedrijf hebben gestoken. Als de lonen omhooggaan, kan een bedrijf de prijzen verhogen om de winsten op peil te houden. In dat geval kun je evengoed spreken van een winst-prijsspiraal als van een loon-prijsspiraal."
Lees ook: Joris Aperghis (WE Fashion): 'Loonstijging kan inflatie doen accelereren'
Die aandeelhouders zijn voor een groot gedeelte pensioenfondsen en renteniers. Dat zijn de mensen op wie centrale bankpresident Klaas Knot doelde, toen hij Nederland een rentenierseconomie noemde.
,,Ja, Nederland is alleen al door de vergrijzing in toenemende mate een land van kapitalisten. Dat is economisch de dood in de pot. Het geld moet wel ergens verdiend worden, er moet gewerkt worden. Je ziet vaak in dit soort tijden dat die balans weer wat terugslaat naar de werkenden. Investeerders weten dat hun winst heen en weer kan gaan en dat ze soms een tijd verlies lijden. Voor werknemers is dat anders. Ik denk niet dat er veel vakbonden zijn die zeggen dat ze 15 procent loon erbij willen omdat de inflatie 10 procent bedraagt. Maar er zal wel opwaartse druk komen op de looneisen."
