Presenteren zonder zenuwen: waarom je niét over je angst moet proberen te komen

'Toen ik acht jaar was gaf ik een spreekbeurt over de maanlanding. Na afloop lachte de hele klas me uit omdat mijn leraar een grapje maakte over de zweetplekken onder mijn oksels. Sindsdien durf ik niet meer voor een groep te staan.’ Joost kijkt me niet aan als hij dit zegt. Hij heeft er vijfentwintig jaar later nog steeds last van: ‘Het zit me echt in de weg. Als ik verder wil komen in mijn carrière moet ik over die spreekangst heen. Ik heb alle smoesjes nu wel een keer gebruikt: griep, last van mijn voet waardoor ik niet kan staan, presentatie vergeten op een geheugenstick te zetten, et cetera. Maar hoe meer presentaties ik vermijd, hoe groter mijn spreekangst wordt.’ Dus:

Is er iets te doen aan mijn zenuwen?

Dit vind ik de meest uitdagende vraag om te beantwoorden, maar hij wordt me vaker gesteld dan me lief is. Helaas komt spreekangst vaak door een vervelende ervaring uit het verleden. Ik vind het ongelooflijk jammer dat mensen met goede ideeën belemmerd worden om die met impact over te brengen. Want spreekangst gaat verder dan het moeilijk vinden om een zaal toe te spreken. Een vergadering met zes deelnemers is vaak al een nachtmerrie. In dit hoofdstuk vind je een aantal technieken die je helpen om met meer zelfvertrouwen voor een groep te staan. In de praktijk blijkt dit voor een grote groep mensen met een milde vorm van spreekangst prima te werken. Spreken voor een groep zal nooit hun hobby worden, maar ze kunnen ermee dealen. En door die positieve ervaringen komen ze in een positieve flow en lukt het steeds beter om hun boodschap goed over te brengen.

Skip de trucjes

Ik merk dat mensen allerlei tactieken bedenken om spreekangst te voorkomen. En ik moet zeggen, ze zijn er best creatief in. Toch werken de trucjes voor geen meter.

Maar wat werkt dan wel?

Als je spreekangst ontleedt, is het een verzamelnaam voor diverse angsten. Sommige mensen zijn bang dat ze hun tekst vergeten, andere zijn bang dat hun publiek afhaakt. Veel van die onderliggende angsten zijn prima op te lossen met een goede inhoudelijke voorbereiding. Besteed tijd en aandacht aan het maken van een goede presentatie. Tips daarvoor vind je in deel 1 van dit boek. Daarnaast werken de volgende tips ook goed. Probeer ze zelf uit en kijk wat voor jou werkt.

Accepteer je angst

Het klinkt tegennatuurlijk, maar een van de belangrijkste acties om je spreekangst te overwinnen is die angst te accepteren. Je weet wel, dat stemmetje in je hoofd dat allerlei nare dingen over je zegt: ‘Niemand zit op jou te wachten!’, ‘Zul je zien dat jij natuurlijk weer je tekst vergeet!’. Waarom helpt het om dat stemmetje te accepteren? Op het moment dat je spreekangst hebt, komt je krokodillenbrein in actie. Dit brein heeft maar één taak: jou laten overleven. Dat doet het door te vechten, te bevriezen of te vluchten. Bij al die handelingen heb je niets aan je moderne, rationele brein. (Als je wegrent voor een sabeltandtijger is het vrij nutteloos om ondertussen te denken: goh, dat is een mooie ­appelboom, ben benieuwd of de appels al rijp zijn.) Om geen energie te verspillen aan dat soort onzinnige overpeinzingen zet je krokodillenbrein jouw ratiobrein daarom in een soort sluimerstand. Nadeel van die sluimerstand is dat je niet bij je tekst (= ratio) kunt. Gevolg: je paniek wordt alleen maar groter. Als je je angst accepteert, blijf je kalm en blijft je krokodillenbrein juist in sluimerstand. Maar let op, dat is iets anders dan tegen jezelf zeggen: word rustig.

Probeer niet rustig te worden

Tegen jezelf zeggen dat je rustig moet worden, haalt alle overtuigingskracht uit je optreden. Harvard-professor Alison Wood Brooks ontdekte dat het verstandiger is om tegen jezelf te zeggen: ‘Ik heb er zin in!’ (I’m excited!). Het blijkt dat de mensen die dit tegen zichzelf zeggen veel betere presentaties geven. Wat je in feite hiermee doet is het anders labelen van de sensaties die je in je lijf voelt. Want de lichamelijke sensaties van een verhoogde hartslag, blozen en adrenaline zijn niet goed of slecht; in ons hoofd maken we het verschil. Op een podium label je ze als vervelend, maar tijdens seks vind je diezelfde sensaties prettig.

Zorg dat je in control bent

Daarmee bedoel ik dat je alles moet doen wat in je macht ligt om goed voor de dag te komen. Leer bijvoorbeeld je opening uit je hoofd. Daardoor is de kans groter dat je ondanks stevige zenuwen toch een goede opening neerzet. Maar ook meer praktische zaken horen bij in control zijn. Bijvoorbeeld dat je op tijd in de ruimte bent waar je moet presenteren. Te vaak lopen mensen nog te klooien met een beamer, hun slides of de juiste lichtschakelaar als het publiek al in de zaal zit. Dat werkt stressverhogend voor jezelf. Als je tijdens een vergadering moet presenteren, zorg dan (als het mogelijk is) dat je vooraf de setting kent en alle techniek gecontroleerd hebt. Het komt weleens voor dat je in een onbekende setting moet presenteren, bijvoorbeeld bij een klant. Dan ben je misschien niet in de gelegenheid om vooraf alles te checken. Wat dan je beste alternatief is, is om van tevoren contact op te nemen met de officemanager en te vragen hoe groot de ruimte is, hoe de ruimte is ingedeeld, waar iedereen zit, waar jij staat en of er speciale richtlijnen zijn voor de techniek.

Gebruik de high power pose

Amy Cuddy is een sociaal psycholoog aan Harvard University die ontdekte dat twee minuten in een high power pose staan (benen uit elkaar, handen in de zij, zoals Superman of Mega Mindy) ervoor zorgt dat je jezelf krachtiger en minder gestrest voelt. Dit heeft te maken met je hormoonhuishouding. De high power pose zorgt er namelijk voor dat je testosteron (dominantie­hormoon) met 20 procent toeneemt en je cortisol (stresshormoon) met
25 procent afneemt. Hoewel er aanvankelijk veel kritiek kwam op dit onderzoek, heeft Cuddy in 2018 onomstotelijk bewezen dat het werkt. Dat wist ik al, want dat heb ik in de praktijk gezien. Belangrijk detail: de high power pose doe je natuurlijk niet als je al voor je publiek staat, maar vooraf, bijvoorbeeld op het toilet of op de gang.

Stel je kwetsbaar op

Publiek is altijd op jouw hand als je begint met presenteren. Ze hopen dat je een leuke en interessante presentatie geeft. Bovendien zijn mensen blij dat ze in het publiek zitten en niet zelf voor de groep staan. Daarom kun je je eigen spanning ook doorbreken door te vertellen dat je het spannend vindt. Het maakt je menselijk, terwijl perfectie zorgt voor afstandelijkheid. Wist je dat professionele podiumtijgers soms bewust een fout maken om een betere band met hun publiek op te bouwen? Sam Walton, de oprichter van Wallmart, liet op weg naar zijn spreekgestoelte expres zijn aantekeningen vallen. Frank Sinatra maakte zorgvuldig een puinhoop van zijn overhemdkraag voordat hij opkwam. Het maakt dus niet uit als je een foutje maakt, zolang jij er maar relaxed mee omgaat. Wellicht helpt het om te weten dat bij de meeste mensen die tegen mij vertellen dat ze een hoofd als een tomaat, vlekken in de nek, een trilling in de stem of andere lichamelijke ongemakken krijgen, het meestal niet opvalt of niet storend is. Jij bent het epicentrum van al die fysieke ongemakken, daarom voelt het alsof iedereen het merkt, maar in de praktijk is dat meestal niet zo. Ik bewijs het soms door een video-opname te maken zodat de zelfbenoemde tomaten zelf kunnen zien dat het helemaal niet opvalt (tip: maak geen close-upopname, maar een opname vanaf een vergelijkbare afstand als waarop het publiek normaal gesproken zit).
Je kunt dus veel doen om je stress tot een acceptabel niveau te verlagen. Maar als je echt serieus last hebt van spreekangst, is het belangrijk om je te realiseren dat het een uiting kan zijn van een dieperliggend probleem. In het geval van Joost hielpen voorgaande tips onvoldoende. Hij had echt een klein trauma opgelopen in zijn jeugd en dat kan een gewone sprekerscoach als ik niet oplossen. Hij is eerst bij een gespecialiseerde therapeut geweest voordat wij verdergingen met zijn presentatievaardigheden. Uiteindelijk is het helemaal goed gekomen, hoewel presenteren nooit zijn hobby zal zijn.

Niet iedereen heeft spreekangst, maar presenteren kan wel veel energie kosten. Vooral introverte mensen zullen dit zo ervaren. Daardoor ontstaat weleens het misverstand dat introverte mensen geen goede sprekers zijn. Dat is echt onzin. Tijd om die mythe te ontkrachten!'