De kunst van storytelling (6): De noodzaak van een structuur

De lagereschooltijd van mijn dochters, ja, dat is alweer een tijdje geleden. Ik las er graag voor, tijdens de Kinderboekenweek. Een keer vroeg ik - met toestemming van Juf Nicky van Groep 7 - of de leerlingen voor mij een kort verhaaltje wilden maken. Een samenvatting, zo’n tien regels.

Geloof het of niet: al hun vertellingen kenden min of meer dezelfde opbouw. Ze vertelden over een jongen of meisje met een wens die hij of zij na veel tranen en tuiten wist te realiseren. Dramatische verhaaltjes waren het. En ja, als kinderen al gek zijn op dit soort verhalen, waarom zou jij dan als ondernemer van die voorkeur willen afwijken.

O ja, dat is wel geprobeerd. Met de nouvelle vague in het midden van de vorige eeuw. De regisseurs van die films wilden wegblijven van Hollywoodclichés, en nee, niet echt een succes. Net zoals - ietsje later - de nouveau roman waarin schrijvers ongebreideld experimenteerden met perspectieven en vertelvormen. Nog gekker: hun personages hadden geen naam. Het waren zielloze en karakterloze figuren met vooral gekke trekjes. Inderdaad, die boeken sloegen niet aan.

Dat hadden de schrijvers en regisseurs vooraf kunnen verwachten. Mensen willen zich met de hoofdpersoon van een verhaal kunnen identificeren. Anders zijn ze weg. Anders laat het verhaal hen koud. Slimmer: ze hadden gewoon even naar hun kinderen moeten luisteren.

Verhaal is als een huis

Een verhaal heeft een structuur nodig. Net zoals een huis, dansvoorstelling of muziekstuk. Voor die structuur hebben tal van auteurs, scenarioschrijvers, onderzoekers, wetenschappers en nog meer auteurs en filmmakers mooie vormen bedacht. Die delen allemaal dezelfde basis: begin, midden en eind. Die drie-eenheid kun je in elke blockbuster en bestseller terugvinden.

Ga maar eens kijken. Of het nou gaat om Emily in Paris, Groeten van Gerri of -hé, daar is die weer- Fokke in Hollands Hoop. In het begin raak je vertrouwd met de hoofdpersoon. Zijn leven gaat zijn normale gangetje, niks aan de hand. Maar ineens is er sprake van een verandering. Er gebeurt iets, hij wil iets. Hij komt in actie en duikelt -in het middenstuk- in een onbekende wereld, waar hem verschillende beproevingen wachten. Waar hij zoekt, vindt en pakt, waarna hij -aan het eind- veranderd en verrijkt terugkeert naar zijn vertrouwde wereld die er plots ietsje anders uitziet.

Begin, Midden, Eind.

Oude Wereld, Onbekende Wereld, Nieuwe Wereld.

Introductie, Conflict, Oplossing.

Dat idee.

De South Park-formule

Dat begin, midden, eind kun je in elk verhaal vrij eenvoudig toepassen, leerde ik van de screenwriters van South Park. Ze vertelden dat verhalen direct doodbloeden als schrijvers aan het endan-endan-endan-endan-endannen gaan slaan. Dat is saai, irritant en naar.

Een verhaal heeft spanning nodig. En die krijg je -heel simpel- wanneer je dat ‘En Dan’ (introductie) vervangt door ‘Maar’ (conflict) of ‘Daardoor’ (oplossing).

Luister maar eens: ‘En Dan, Maar, Daardoor’.

In het ‘Maar’ zit de spanning. De oplossing zit in het ‘Daardoor’.

Of deze: ‘En Dan. Maar. Daardoor. Maar. Daardoor. Daardoor. Maar. Daardoor.’

Hoor je het? Je hebt een verhaal. Zoals alle scènes in South Park zijn opgebouwd uit dat ‘En Dan, Maar, Daardoor’.

Leg die South Park-formule naast je verhalen of video’s. Schrijf het in de kantlijn van een roman of reportage die je leest. Denk die hardop als je naar een film kijkt. Je merkt het meteen. Als de schrijver of regisseur te veel ‘En Dan’ achter elkaar opsomt, yep, dan dwaal je weg, dan zap je weg, dan leg je het boek of dat artikel weg.

Boodschap eerst

Kijk naar dit filmpje van een Nederlandse fabrikant van procescomputers en managementinformatiesystemen voor de glastuinbouw. Een klantencase uit Frankrijk. In de eerste tien seconden gebeurt niks -dan zijn je YouTube-kijkers echt weg hoor. Daarna krijg je een aaneenrijging van En Dan’s over de Franse tomatenkwekers. Pas na een minuut hoor je een eerste voordeel over het managementinformatiesysteem dat ze gebruiken. De primaire productboodschap zit -hoe bedenk je het- verstopt op 1 minuut 42!

Was met die boodschap begonnen. Die is enorm relevant voor alle glastuinbouwers, en dat zijn de mensen voor wie het filmpje is gemaakt. Zo houd je ze aan je video gekluisterd. ‘Lief publiek, ik vertel jullie iets wat jullie nog niet weten, maar ik beloof jullie, als jullie blijven kijken, ga ik dat geheim onthullen’.

Succesformule van Hollywood

Terug naar het begin van deze minicursus Storytelling. Je hebt geleerd dat een verhaal bestaat uit zes onderdelen. Er is een hoofdpersoon (1) met een wens (2) die hij na een conflict (3) weet te realiseren. Hij wordt daarbij dwars gezeten door een boef (4) en geholpen door een mentor (5), en heeft na afloop een boodschap (6) voor zijn publiek.

Het is de succesformule van Hollywood. Die ook jij kunt toepassen.

Houd die onderdelen altijd in je achterhoofd als je een verhaal maakt. Wanneer je een onderdeel vergeet, nee, je zult het merken, dan klopt het verhaal niet, dan loopt dat niet.

Zeker, een verhaal is meer dan een structuur. De basis blijft een oprecht en menselijk verhaal. Dat betekent dat je bereid moet zijn jezelf kwetsbaar op te stellen. “Vertel wie je bent. Vertel dat echt tijdens je leven en in je werk”, zei scenarist Charlie Kaufman die je misschien kent van zijn filmsBeing John Malkovich, Adaptation en Eternal Sunshine of the Spotless Mind.

,,Vertel die dingen aan iemand die eenzaam is. Aan iemand die nog niet geboren is. Als je eerlijk bent over wie je bent, help je die persoon minder eenzaam te zijn. Omdat die persoon zichzelf in jou herkent en dat zal hem hoop geven.”

,,Geef zo’n verhaal aan de wereld in plaats van iets aan diezelfde wereld te willen verkopen. Laat je niet misleiden door te denken, hé, zoals de dingen zijn, zo werkt de wereld nou eenmaal. Iedereen moet immers verkopen. Nee, echt niet, probeer dat niet te doen.”

Ondernemer, ga verhalen maken, ga oprechte verhalen vertellen. Alsof je leven ervan afhangt. Dan komt die verkoop vanzelf wel.