Wat zou er gebeuren als bedrijven zonder bazen gaan werken? Toon Franken van Nextlevel Organiseren voorspelt dat werken zonder baas, ook wel zelfsturing genoemd, over twintig jaar de norm is. Dan werkt iedereen zoals bij Buurtzorg. Dat is een organisatie met 14.000 werknemers zonder leidinggevenden. Oprichter Jos de Blok noemt managen flauwekul: 'Je moet mensen gewoon hun werk laten doen'. Zou zelfsturing echt zo verstandig zijn?
Experimenten
De voorstanders van zelfsturing menen van wel. Naast Buurtzorg komen zij graag op de proppen met het Braziliaanse bedrijf Semco. Oprichter Ricardo Semler reist de wereld over om als duurbetaalde managementgoeroe iedereen te vertellen over het succes van zijn zelfsturende bedrijf. Wat Semler er niet bij vertelt, is dat er van zijn bedrijf inmiddels weinig meer over is. Van de meer dan 3000 zelfsturende werknemers waar Semler in zijn boeken over schrijft, zijn er nog maar 80 over.
Lees ook: Proef vier dagen werken, vijf dagen betaald megasucces
Zelfsturing kan desastreus aflopen. Bij de gemeente Hollands Kroon hebben ze zelfsturing gezaaid en chaos geoogst. Budget-overschrijdingen alom. Wethouders zijn hun leven minder zeker dan runderen in de Oostvaardersplassen. En als triest dieptepunt een enorm aantal rechtszaken van burgers tegen hun eigen gemeente.
Grillige resultaten
De wetenschap helpt ook niet echt mee. Na het lezen van meer dan twintig studies kan ik je vertellen: er valt eigenlijk geen zinnig woord te zeggen over 'succesvol' implementeren van zelfsturing. Soms lukt het, zoals bij Buurtzorg, en soms gaat het faliekant mis, zoals bij Hollands Kroon. Waar dat precies aan ligt, is nog altijd een raadsel. De resultaten van zelfsturing zijn net zo grillig als Nederlandse inzendingen op het Eurovisiesongfestival.
Lees ook: Dankzij leiderschapsstijl teal heb je geen managers meer nodig
We weten inmiddels wel veel meer over de duistere kant van zelfsturing: het kan leiden tot meer stress (dankzij de onduidelijkheid over wat er nu precies moet gebeuren), meer burn-outs (omdat niemand meer je grenzen bewaakt) en rattengedrag. Ook blijven de rotklusjes vaak liggen.
Richard Engelfriet is dagvoorzitter en schreef het boek De Succesillusie.
