Veel fouten in kiesprogramma’s: ‘Ze zijn er niet voor de kiezer, maar voor de kieswijzer’

Wie vorige maand het partijprogramma van de BoerBurgerBeweging in Zeeland las, stuitte op een opmerkelijke paragraaf. De Zeeuwse afdeling sprak zich daarin uit tegen een aftakking van Betuweroute in de Achterhoek, en twijfelde nog over de Lelylijn van Lelystad naar Heerenveen. Navraag leerde dat de twee fragmenten uit de programma’s voor Gelderland en Friesland per ongeluk naar Zeeland waren gekopieerd.

Andere partijen kunnen deze fout niet maken. Uit dataonderzoek van onderzoeksplatform Pointer, Nieuwscheckers en AD blijkt namelijk dat Forum Voor Democratie, JA21, Partij voor de Dieren, Jezus Leeft, de Algemene Waterschapspartij (AWP) en Denk partijprogramma’s gebruiken die in alle provincies grofweg hetzelfde zijn. Andere politieke partijen schreven per provincie juist een heel specifiek programma.

'Kiezers krijgen heel weinig mee van debatten'

Maakt het verschil voor de verkiezingsuitslag of een partij een generiek landelijk programma of juist een heel provinciaal programma heeft? Voor de kiezer alvast niet, stelt politiek onderzoeker Simon Otjes van Universiteit Leiden. ,,Kiezers krijgen al heel weinig mee van debatten en flyers, laat staan dat ze programma’s lezen.”

Uit zijn onderzoek blijkt dat programma’s vooral belangrijk zijn voor de coalitie-onderhandelingen ná de verkiezingen. Partijen kunnen zo inschatten wat ze aan elkaar hebben. ,,We weten bijvoorbeeld dat bij gemeenten partijen eerder met elkaar in een coalitie komen als hun programma’s overeenkomsten hebben.”

De kiezer zelf wordt vooral indirect bereikt via de partijprogramma’s. ,,Je denkt misschien dat programma’s er voor de kiezer zijn, maar ze zijn er vooral voor de kieswijzer”, relativeert Otjes hun belang. Ook journalisten maken er graag gebruik van, waardoor de inhoud alsnog bij de stemmers landt.

1000 euro van Mark Rutte

Of programma’s heel specifiek of juist heel algemeen zijn, is volgens Otjes afhankelijk van hoe centraal een partij geleid wordt. ,,Het verbaast me niets dat Forum voor Democratie en Partij voor de Dieren een algemeen programma hebben, want die worden heel centraal aangestuurd. Thierry Baudet weet volgens zichzelf precies hoe de wereld in elkaar zit, dus die hoeft niet gebruik te maken van de expertise van zijn leden.”

Daarnaast kennen specifieke programma’s ook valkuilen. ,,In een coalitieland is er geen enkel programma dat helemaal wordt gerealiseerd”, weet politiek wetenschapper Tom Louwerse. Elke verbroken belofte kan als een boemerang terugkeren. ,,Iedereen kan zich nog de 1000 euro herinneren die Mark Rutte aan elke Nederlander beloofde, vooral omdat die er níet kwam.”

Partijen gaan in provincies in tegen landelijk beleid

Merkstrateeg Marc Oosterhout weet nog een ander nadeel van te specifieke programma’s. Want hoe meer je in detail treedt, hoe groter de kans dat je als gemeente of provincie de landelijke lijn doorkruist.

,,Neem CDA en VVD, die in sommige provincies ingaan tegen het landelijke stikstofbeleid. Dat is voor kiezers heel verwarrend. Je wilt als stemmer de basisgedachte van ‘jouw’ partij herkennen, bevestigd worden in wat je vindt. Daar gaan deze partijen op de lange termijn nog wel last van krijgen, want zo worden ze steeds meer onherkenbaar.” De BBB doet dat volgens Oosterhout veel handiger. ,,Daar valt elk provincieprogramma samen met de landelijke positionering.”

‘Iets te enthousiaste medewerker’ maakt fout

Rest de vraag: hoe kwamen de Betuweroute en Lelylijn in Zeeland terecht? Volgens BoerBurgerBeweging-campagneleider Henk Vermeer zijn die het gevolg van een ‘iets te enthousiaste medewerker’. ,,Het is een foutje dat er doorheen is geglipt in een enorm hectische periode. We hebben het gelijk rechtgezet.”

Een ander opvallend punt gaat over de Lelylijn. De BBB-politici in Flevoland zijn er in hun programma laaiend enthousiast over, die in Friesland plaatsen de nodige kanttekeningen. Volgens Vermeer staat dat bewust zo erin. ,,We zijn in de basis niet tegen die lijn, maar we zien ook nadelen. Zo willen we juist laten zien dat deze verkiezing gaat over de provinciale staten.” Dat verschil tussen provincies zie je bij de BBB ook terug bij kerncentrales, stipt Vermeer aan. ,,Daar zijn we landelijk ook voor, maar het programma in Utrecht plaatst vraagtekens. We snappen dat in een stedelijk gebied als de provincie Utrecht er moeilijk een locatie voor te vinden is.”