Peter Blanker zong het al, bijna veertig jaar geleden: Alles heeft een eind (maar een worst wel twee). Niets is voor eeuwig, ook niet de productie van Hema-rookworsten in de Unox-fabriek in Oss. Na ruim tachtig jaar komt er een einde aan de veelbesproken samenwerking, waar al die jaren geheimzinnig over is gedaan, schrijft het Brabants Dagblad. Het is een van de slechtst bewaarde geheimen van Brabant, uit de categorie ‘onze kernbommen liggen in Volkel’.
Het is uitzonderlijk dat de betrokken partijen nu wel, enigszins schoorvoetend, bevestigen dat die tien miljoen Hema-rookworsten per jaar binnenkort niet meer in Oss van de band rollen. ,,De productie wordt vanaf dit najaar verplaatst naar een andere leverancier”, zegt Nina Moers namens Hema. ,,We zijn er zakelijk niet uitgekomen”, is alles wat Patrick de Leede kwijt wil namens de Zwanenberg Food Group, sinds 2018 eigenaar van de fabriek in Oss.
Het liefst hebben ze helemaal geen publiciteit over de breuk, die een einde maakt aan de vermakelijke geschiedenis die Oss en de Hema-rookworst delen. In die historie is een mooie rol weggelegd voor SP-coryfee Jan Marijnissen, maar daarover later meer.
Rookworst-held
Eerst maar eens het verhaal hoe de rookworst werd bedacht. Hema mag graag vertellen over het ontstaan van de iconische snack. Een filiaalhouder aan de Nieuwendijk in Amsterdam kocht in 1936 per ongeluk te veel worsten in voor het restaurant. Zonde om weg te gooien, vond de ondernemer. Hij maakte de worsten warm, sneed ze in tweeën en verkocht ze als tussendoortje aan het winkelend publiek. De ‘held’ (aldus Hema) had een regelrechte hit te pakken en het hoefijzervormige stuk vlees groeide uit tot een ware verkoophit voor de winkelketen.
Lees ook: Hoe Marcel Boekhoorn de slag om HEMA verloor
De rookworst duikt overal op: van opblaasfiguren en hondenspeeltjes tot T-shirts voor de Gay Pride en een biertje met Hema-rookworstsmaak: de Rookworst Weizen. Eerder dit jaar werd onterecht gevreesd voor de toekomst van de rookworst, die in gevaar zou komen door een Europees verbod op rookaroma’s. Hema was er als de kippen bij om de vrees te ontkrachten: niks aroma, onze worsten worden nog écht gerookt. De campagne-afdeling van het bedrijf haakte handig in met posters met: ‘Wel rook, geen vuur’.
Opstand in fabriek
Naar Oss dan. Daar openen eind negentiende eeuw op steenworp afstand van elkaar grote slagerijen van Hartog en Zwanenberg. De grondleggers van merken Unox en Zwan zijn concurrenten van elkaar, maar komen in de jaren zeventig samen in de Unilever Vleesgroep Nederland. De fabriek in Oss is dan al jaren verantwoordelijk voor de Hema-lekkernij, maar geen van de bedrijven die daarover iets zegt. Ze ontkennen liever.
Het geheim komt in 2007 definitief uit, door een opstand in de fabriek. Eerst praat een van de stakende arbeiders zijn mond voorbij, wat hem op een standje van de directie komt te staan. Die kan de openheid niet waarderen. Eén en één is al helemaal twee als de Osse fabriek vier weken plat ligt en Hema in winkels briefjes ophangt dat de rookworsten opraken door een staking.
Lees ook: HEMA-topvrouw Egas Reparaz in nieuwe strategie: ook ‘aan de slag met Jumbo-producten’
Tien jaar later gebeurt hetzelfde, als de Osse fabriekswerkers opnieuw staken en in heel het land bijna geen Hema-worst meer te krijgen is. Op posters in winkels spreekt het bedrijf met een knipoog over een ‘worst case scenario’. Er staat een sip kijkende rookworst op die er ‘zo snel mogelijk’ weer hoopt te zijn. Zelfs dan geven de betrokken partijen in de media niet toe dat het vlees uit de Osse fabriek komt. Waarom ze zo mysterieus doen, blijft ook nu nog vaag. ,,Dat zijn oude afspraken.”
Beatrix kreeg drie Hema-worsten uit Oss met een rood strikje erom, als symbool van de Haagse eenheidsworst
Jan Marijnissen houden ze er niet mee voor de gek. De bekende oud-politicus werkte begin jaren zeventig in de vleesfabriek in Oss maar nam ontslag om zijn energie in de SP te steken (en zijn eigen geschiedenis te schrijven). Marijnissen vergat nooit waar hij vandaan kwam en nam in 1994 drie Hema-worsten mee naar een bezoek aan koningin Beatrix. Als symbool voor de Haagse eenheidsworst.
Hij keek daar later eens op terug: ,,Mijn vrouw had ze ’s morgens in Oss gekocht. Ik had ze in een cellofaantje gedaan met een rood strikje erom. Ik heb nog tegen de lakeien gezegd dat als de koningin de worsten wilde eten ze deze eerst twintig minuten moet laten wellen. Ik heb er vrij lang gezeten. Over de formatie waren we snel uitgepraat.”
Rookworst als symbool van het grootkapitaal
Marijnissen stak zijn oud-collega’s van de Osse vleesfabriek een hart onder de riem, tijdens hun staking van eind 2017. De SP-coryfee beloofde ‘vanaf nu thuis elke dag rookworst te eten, de schappen moeten leeg’. Hoe sneller de worsten op zouden zijn, hoe eerder ‘het grootkapitaal’ van Unilever en Hema in actie zou komen voor betere arbeidsvoorwaarden, zo was hij overtuigd.
De fabrieksmedewerkers staakten in die tijd tegen de mogelijke gevolgen van een overname door Zwanenberg Food Group, die begin 2018 definitief is. Er werken nog 300 mensen op de productielocatie in Oss, waar behalve rookworsten onder meer soepen, sauzen en gehaktballetjes worden gemaakt voor merken als Unox, Bertolli en Knorr.
Tien miljoen rookworsten per jaar
Dat de vestiging een opdracht voor tien miljoen rookworsten op jaarbasis kwijtraakt, heeft geen gevolgen voor het personeel, zegt woordvoerder Patrick de Leede. Een beetje uit de school klappend: ,,De vegetarische rookworsten voor de Hema blijven we wel maken. We zien sowieso een shift van vlees naar vegetarisch, we zijn bijvoorbeeld een grote producent voor Kips Vega.”
Dan staat er nog één vraag open: wie maakt vanaf dit najaar de geliefde Hema-rookworsten? ,,Voor de wijziging van leverancier geldt dat dit een zakelijke aangelegenheid tussen twee partijen betreft, waar we verder inhoudelijk niet op ingaan”, zegt woordvoerder Nina Moers namens Hema. Het rookgordijn wordt opnieuw opgetrokken.
Lees ook: HEMA lanceert ‘OokWorst’ en komt met vegetarische variant op paradepaardje
