Steward-ownership is voor ondernemers die meer willen doen dan alleen geld verdienen voor aandeelhouders

‘De aarde is nu onze enige aandeelhouder’

Patagonia-oprichter Yvon Chouinard (83) draagt het eigendom van zijn bedrijf over aan twee stichtingen. De ene stichting krijgt de zeggenschap over Patagonia, de andere krijgt de winstrechten van zo’n 100 miljoen euro per jaar om tegen klimaatverandering te vechten. ‘De aarde is nu onze enige aandeelhouder’, schreef Chouinard erover in een brief op de Patagonia-website. En tegen de New York Times zei hij: ‘Hopelijk leidt dit tot een nieuwe vorm van kapitalisme, eentje die niet eindigt met een paar rijke mensen, en een heleboel arme.’

Allereerst felicitaties aan Yvon Chouinard en zijn familie voor het nemen van deze inspirerende stap. Een stap waarmee ze niet alleen afzien van 3 miljard dollar aan privévermogen (de geschatte waarde van Patagonia), maar ook bijdragen aan de totstandkoming van een nieuwe economie met een fundamenteel andere eigendomsstructuur - niet gebaseerd op het maximaliseren van aandeelhouderswaarde, maar op het borgen van de missie van een bedrijf.

Patagonia is niet het eerste bedrijf dat zich volgens de principes van steward-ownership gaat organiseren. Andere bekende voorbeelden zijn Triodos Bank, Carlsberg en Bosch. Allemaal bedrijven die meer willen doen dan alleen geld verdienen voor aandeelhouders. Om de ontstaansreden van steward-ownership te begrijpen, en om uit te leggen waarom ik met Moonback voor dit model heb gekozen, moeten we eerst kijken naar wat er mis kan gaan bij organisaties met een traditionele bedrijfsstructuur.

Wanneer geld en niet de visie leidend wordt

Veel bedrijven starten met een inspirerende visie of innovatie. En dat uitgangspunt blijft ook zo goed mogelijk bestaan als ze uitgroeien tot een mondiaal bedrijf met duizenden medewerkers. Het succes kan er alleen ook voor zorgen dat meer geld het ooit zo mooie uitgangspunt steeds meer gaat vervangen. Helemaal als het bedrijf te maken krijgt met een overname, beursgang of toetreding van grote investeerders.

Hiermee wil ik niet zeggen dat alle traditioneel georganiseerde bedrijven per definitie voor het grote graaien gaan, maar er zijn helaas voorbeelden te over van sympathieke startups die op deze manier hun gunfactor zijn kwijtgeraakt: Uber, Facebook (incl. WhatsApp en Instagram), Google, Airbnb en Booking.com, om er maar een paar te noemen. Zoveel mogelijk winst maken is daar het allerhoogste doel geworden, ten koste van alles.

Oprichters van een aantal van deze bedrijven hebben in interviews wel eens kenbaar gemaakt dat ze met terugwerkende kracht liever andere keuzes hadden gemaakt. Hun goede intenties zijn na verloop van tijd ondergesneeuwd door de hebzucht van aandeelhouders. Ook waren deze oprichters niet meer in staat onafhankelijk de koers van hun bedrijf te bepalen; ze raakten als het ware langzaam het eigenaarschap kwijt. In dat eigendom zit ook de kern van steward-ownership.

Wat is eigendom en wat is steward-eigendom?

Eigendom wordt vaak gezien als één onlosmakelijk geheel, terwijl het in feite een bundeling van twee verschillende rechten is:

1. Het juridische eigendom (stemrecht)
2. Het economische eigendom (winstrecht)

Bij organisaties met een traditionele bedrijfsstructuur worden bovenstaande eigendomsrechten gebundeld, maar ze kunnen ook worden gesplitst en afzonderlijk worden verdeeld. Een specifieke manier om dat te doen is steward-ownership.

Het belangrijkste principe van steward-ownership is dat de financiële belangen en de zeggenschap over de koers van het bedrijf van elkaar worden gescheiden. De zeggenschap is alleen voor mensen die dagelijks betrokken zijn bij het bedrijf en dit stemrecht kan niet worden verkocht. Zo voorkom je met steward-ownership dat geldschieters of aandeelhouders beslissingen nemen waarbij hun eigen portemonnee belangrijker is dan het bedrijf.

Een ander principe is dat winst de missie van het bedrijf dient, in plaats van dat het een doel op zich wordt. Hiermee komt purpose voor profit. Winst wordt altijd volgens duidelijke afspraken uitgekeerd aan investeerders of geherinvesteerd in het bedrijf. In een radicalere vorm van steward-ownership kun je er ook voor kiezen om helemaal geen winst te onttrekken, maar bijvoorbeeld alles te doneren in lijn met de missie van het bedrijf.

Mijn reis naar steward-ownership

Steward-ownership is op mijn pad gekomen na een boze LinkedInpost die ik schreef aan het begin van de coronapandemie. Ik kwam terug van een reis en las bij thuiskomst dat de grootste hotelwebsite staatssteun had aangevraagd. Een bedrijf waar ik zojuist weken achtereenvolgens gebruik van had gemaakt en dat een jaar eerder nog miljarden aan haar aandeelhouders had uitgekeerd, klopte aan bij de belastingbetaler. ‘Een bloody shame’ noemde ik het. Ook schreef ik dat ik bij 1.000 likes een crowdfunding zou overwegen voor een alternatieve boekingssite. Nou, ik heb het geweten: binnen een paar uur werd ik al aan mijn uitspraak gehouden en uiteindelijk zagen meer dan 2,5 miljoen mensen het bericht.

De volgende dag startte het avontuur dat Moonback is geworden. Ik heb woord gehouden door een eerlijke boekingssite voor hotelovernachtingen op te richten. Die eerlijkheid zit hem bij ons bijvoorbeeld in het feit dat alle deelnemende hotels dezelfde lage commissie betalen. Een mooie belofte zul je misschien denken, maar de oprichters van de veelbesproken hotelwebsite hadden vast ook goede intenties toen zij er eind jaren 90 mee begonnen, dus hoe kon ik ervoor zorgen dat mijn bedrijf niet hetzelfde lot zou overkomen over, zeg, 10 of 20 jaar in de toekomst? Na me verdiept te hebben in een stichting en coöperatie, werd ik door iemand gewezen op steward-ownership en dat model klikte bij mij meteen door het missiegedreven ondernemen.

Bij steward-ownership richt je namelijk gewoon een commerciële bv op die z’n eigen broek moet ophouden, dus zonder afhankelijk te zijn van subsidies of donaties. De oprichters en investeerders mogen ook beloond worden bij een eventueel succes, maar wel op een manier waarbij altijd een goede afweging gemaakt wordt tussen de belangen van reizigers en hoteliers enerzijds en investeerders anderzijds. Later kom ik erop terug hoe dit precies werkt.

Van theorie naar praktijk

Voordat we met Moonback konden starten, moest het bedrijf wel opgericht zijn en juridisch kloppen met onze principes van steward-ownership. Dat leek eenvoudig gezien mijn eerdere ervaringen met het oprichten van een bv. Dat is namelijk zo gepiept en het kost je niet meer dan 1.000 euro aan notariskosten. Maar in dit geval was de praktijk weerbarstiger.

Steward-ownership is een containerbegrip en daardoor zijn er veel verschillende manieren om dit juridisch uit te werken. En ook al zijn er een aantal grote gevestigde steward-owned bedrijven, van de concrete juridische uitwerking zijn helaas weinig voorbeelden beschikbaar. Sommige daarvan zijn ook nog eens uit het buitenland waardoor er andere wet- en regelgeving van toepassing is.

Voor Moonback was het daarom juridisch pionieren en het is maar goed dat ik vooraf niet wist dat de rekening zou oplopen tot meer dan 50.000 euro. Anders was ik er misschien nooit aan begonnen. Nu zul je misschien denken, hoe kun je zoveel juridische kosten maken? Maar met een uurtarief van boven de 250 euro voor zowel advocaten, notarissen als fiscalisten kom je hier sneller aan dan gedacht! Ach ja, ik bekijk het graag positief; mede door onze inzet ligt er nu een blauwdruk voor steward-ownership in Nederland waar andere ondernemers ook van kunnen profiteren. En alles is 100 procent legaal en fiscaal verantwoord. Hier vind je een link naar onze juridische documentatie.

Steward-ownership borgen

Zonder juridische borging zouden hebzuchtige mensen in de toekomst alsnog onze principes overboord kunnen gooien om het bedrijf te optimaliseren voor winst of aandeelhouderswaarde. Gelukkig is er binnen steward-ownership nagedacht over manieren om dit te voorkomen.

Zo heeft Moonback een ‘gouden aandeel’ met vetorecht aan een onafhankelijke stichting gegeven, beheerd door mensen die dit soort vetorechten ook houden voor andere steward-bedrijven. Daarmee kunnen ongewenste veranderingen aan de structuur worden geblokkeerd. Naast dit model zijn er ook andere manieren om de steward-ownership-structuur juridisch te borgen, zoals met geneutraliseerd kapitaal of een shareholder foundation. Je leest hier meer over op de website van We Are Stewards.

De structuur van Moonback ziet er in ieder geval als volgt uit, met een splitsing van de eigendomsrechten in vier verschillende aandeeltypes:

• A aandelen met stemrecht voor de stewards;
• B aandelen met vetorecht voor een onafhankelijke stichting;
• C aandelen met winstrecht voor de investeerders;
• D aandelen met (gelimiteerd) winstrecht voor de oprichters.

Hoeveel is genoeg?

Als oprichter van een steward-owned bedrijf heb je vaak een uitzonderingspositie en een dubbelrol. Aan de ene kant ben je steward en dit geeft je stemrecht. Aan de ander kant ben je oprichter en dit geeft je winstrecht. Een manier om met deze unieke positie om te gaan is door het winstrecht te limiteren. Je beschermt jezelf daarmee als het ware tegen eventuele hebzucht in het geval van een groot bedrijfssucces.

Bij Moonback hebben we onze achterban van nieuwsbrieflezers destijds gevraagd mee te denken over de limieten voor de oprichters. 270 mensen vulden onze vragenlijst in en we besloten de lijn van de meerderheid te volgen. Dat heeft geleid tot het volgende resultaat:

• De maximale beloning voor oprichters in de vorm van dividend is 5 miljoen euro. Hiervoor moeten ze 10 jaar fulltime bij Moonback actief zijn. Daarnaast kunnen de oprichters slechts 10 keer een dividenduitkering ontvangen, als er in dat jaar winst beschikbaar is om uit te keren. Op die manier is de beloning niet alleen in absolute hoogte begrensd maar ook in tijd.
• De maximale beloning voor oprichters (en andere medewerkers) in de vorm van management fee of salaris is 250.000 euro bruto per jaar. Daarmee voorkomen we dat hoge salarissen alsnog een manier zijn om geld uit de onderneming te halen. Voor de duidelijkheid: alleen als het goed gaat met Moonback groeien de oprichters langzaam naar dit maximum. Momenteel ligt hun management fee op 60.000 euro per jaar. Na aftrek van belastingen, pensioenbijdrage en arbeidsongeschiktheidsverzekering die je als ondernemer zelf moet betalen, kom je dan uit op een salaris van ongeveer 2.600 euro netto per maand.

Bij steward-ownership kun je als oprichter zelf bepalen welke limieten en regels je allemaal wil opnemen. Zolang je dit vooraf doet, liggen de spelregels daarna vast in contracten en statuten waardoor er niet meer aan getornd kan worden.

Verschil maken in de wereld, in plaats van rijk worden

Steward-ownership is voor ondernemers die meer willen doen dan alleen geld verdienen voor aandeelhouders. Het model helpt hen het langetermijnbelang van het bedrijf en de (maatschappelijke) missie te borgen. Dat dit werkt blijkt wel uit onderzoek van de Deense hoogleraar Steen Thomsen. In Denemarken heeft de helft van de beursgenoteerde bedrijven een meerderheid van de aandelen in een stichting gestopt. Het blijkt dat deze bedrijven stabieler management hebben en meer langetermijninvesteringen doen dan organisaties met een traditionele bedrijfsstructuur. Ook hebben ze minder riskante schulden en zes keer meer kans dat ze na veertig jaar nog bestaan.

Genoeg reden dus om steward-ownership ook hier op de kaart te zetten. Voor alle startende ondernemers: denk na over de eigendomsstructuur die bij jou past en richt niet zomaar een ‘gewone’ bv op. En voor alle al bestaande (familie-)bedrijven: denk na over het verschil dat je kunt maken in de wereld en laat je inspireren door het voorbeeld van Patagonia.