'Met de bitcoin is sprake van Fear Of Missing Out: mensen stappen blind in'

'Ik voel me er helemaal niet senang bij." Lars van de Ven laat het zich halverwege het gesprek ontvallen, tussen neus en lippen door. Misschien verwoordt hij hiermee wel het best het heersende gevoel op de burelen van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), als het gaat over heel de cryptomania. Want nee, ook de toezichthouder AFM weet niet hoeveel geld consumenten precies in bitcoins, Etherium, ICO's en andere crypotomunttoepassingen hebben zitten. Ze weten ook niet wanneer de bubbel barst. Zelfs niet of de bubbel barst.

Het ongemak is groot. ,,Een paar maanden geleden was er een onderzoek van Kantar. Daaruit bleek dat ongeveer 135.000 Nederlanders cryptomunten bezaten", zegt Van de Ven, specialist Fintech en Innovatie bij de AFM. Dat aantal lijkt volgens de specialist sindsdien exponentieel toegenomen.

Spagaat

Van de Ven zit met zijn collega Leonard Franken aan tafel, om te vertellen over de spagaat waarin de toezichthouder zich bevindt. De AFM waarschuwt wel, maar ontbeert meestal de wapens om in te grijpen. De meeste cryptoprojecten worden niet als financiële producten beschouwd. Daarom kan de AFM er geen officieel toezicht op houden.

De toezichthouder ziet ondertussen hoe consumenten hun geld - soms zelfs geleend geld - op grote schaal steken in producten waarvan het sterk de vraag is of ze die begrijpen. ,,Het probleem met deze hype is dat niemand snapt hoe het echt werkt", zegt Franken. ,,Er zit complexe wiskunde achter. Mensen weten niet wat ze kopen als ze een bitcoin kopen."

Van de Ven trekt een parallel met zeepbellen uit het verleden. ,,De dynamiek is vergelijkbaar. Nieuwe technologie leidt tot hoge verwachtingen. Een groeiend aantal beleggers stapt in en de waarde van de investering stijgt. Anderen horen de verhalen, zijn aanvankelijk sceptisch maar raken ook geïnteresseerd als ze horen hoeveel geld mensen hiermee verdienen. Ook zij willen profiteren van de stijgende koersen."

Belofte van revolutie

De bitcoin en andere cryptomunten ademen nog iets extra's: de belofte dat het een revolutie gaat ontketenen, dat het bestaande systeem van banken er aan gaat. ,,Instappers krijgen het gevoel mee te doen aan iets nieuws en iets groots. Niemand kan voorspellen hoe cryptocurrency de wereld precies gaan veranderen, en daardoor is er veel ruimte om te dromen. Mensen die meedoen voelen zich daardoor goed en slim."

Voor gedragspsychologen moet de bitcoingekte haast wel het mooiste real life-experiment zijn dat ze ooit beleefden. Van de Ven ziet het ook: ,,De menselijke psyche is hier full-flex aan het werk. Er is sprake van FOMO (Fear Of Missing Out - de angst om iets te missen). Daardoor stappen mensen blind in, zonder na te denken over de risico's en of ze eventuele verliezen wel kunnen dragen."

Nog zo'n psychologisch vraagstuk: wanneer is het genoeg? ,,Voor mensen die zijn ingestapt, wordt het in de huidige hype moeilijk om uit te stappen. De verleiding om 'in the game' te blijven is te groot. Eruit stappen met winst en de koersen nog verder zien stijgen kan net zo pijnlijk aanvoelen als het nemen van verlies."

Geen toekomst

Dan de feiten. Franken is de laatste om te zeggen dat de blockchaintechnologie, waar cryptomunten gebruik van maken, geen toekomst heeft. Hij ziet veel concrete toepassingen waarin de technologie voor grote verbeteringen kan zorgen, bijvoorbeeld bij het vastleggen van transacties bij het Kadaster, of bij het registreren van financiële transacties.

Zijn scepsis over de digitale munten zelf is groot. ,,Heel het idee van de cryptomunt als betalingsmiddel is uit het zicht verdwenen. Het is alleen nog speculatie. Wie kan mij nu nog uitleggen waarom een bitcoin meer dan 17.000 dollar waard is en een litecoin niet? Ze worden allebei niet gebruikt. De economische waarde van de munten is daarom volstrekt niet in te schatten."

Ook bij de filosofie heeft Franken zijn twijfels. ,,Mensen zien het ontbreken van banken en andere tussenpersonen als voordeel van bitcoin en blockchain, maar is dat wel zo? Waar economische belangen groot zijn, is er altijd een groep die de macht naar zich toetrekt, zoals de de miners, de mensen die in staat zijn om nieuwe munten aan het systeem toe te voegen."

Daarnaast zijn er nog de goudzoekers, de bloedzuigers, de ondernemers die hun slag willen slaan. Bedrijfjes die aanvoelen dat de miljoenen toestromen als je het woord blockchain, bitcoin, of ICO noemt. ,,Onze handen jeuken soms", zegt Van de Ven. ,,We zien dollar- en eurotekens in hun ogen. Te veel bedrijven denken alleen maar aan het geld dat ze kunnen binnenhalen op basis van een summier idee, in plaats van hoe ze verantwoordelijk kunnen omgaan met andermans geld. We leven in een vluchtige wereld, waar pivoten, experimenteren en testen de boventoon voeren. Je maakt mij echt niet wijs dat je miljoenen nodig hebt om je concept te lanceren."

Dirk Scheringa

De AFM spreekt niet over individuele gevallen, maar de parallel met het nieuwe bedrijf van Dirk Scheringa is opmerkelijk. Dat bedrijf, ICO Headstart, haalde deze week 10 miljoen dollar op. Daarvan gaat één miljoen naar de kernactiviteit van het bedrijf, de overige negen(!) miljoen gebruikt ICO Headstart om 'een financiële basis te leggen'.

Zie consumenten er maar eens tegen te beschermen zonder machtsmiddelen. De AFM doet wat ze kan, maar het effect is beperkt. Franken: ,,Als je te vaak waarschuwt kan dat averechts werken. Vertrouwen heeft vandaag de dag een heel andere rol. Experts worden niet langer vertrouwd, sociale media wel. Rationeel uitpluizen wat de bitcoin is, doen mensen nauwelijks. Het verstand is uitgeschakeld."

Bitcoin beweegt rond magische grens 20.000 dollar

De bitcoin beweegt rond de grens van de 20.000 dollar. De digitale munt heeft daarmee na een correctie tot ongeveer 13.000 dollar de afgelopen weken flink aan waarde gewonnen. Tegelijkertijd toont ook de traditionele financiële wereld steeds meer interesse in de munt. De gestaag stijgende prijs heeft tot veel belangstelling voor de munt geleid, onder meer van speculanten. Er komen ook steeds meer waarschuwingen dat bitcoin een bubbel is, die op zeker moment barst.

De digitale munt, die eind november pas de grens van de 10.000 dollar passeerde, gaat de laatste tijd flink omhoog en omlaag. Na het bereiken van de 18.000 dollar begin december, kwam er een koersval tot 13.000 dollar. Zondagmiddag werd de 20.000 dollar even kort aangetikt.

In de Verenigde Staten is het al een week mogelijk om in bitcoin-futures te handelen. Maandag is dat ook mogelijk in Nederland, al doet de grootste Nederlands onlinebroker BinckBank daar nog niet aan mee omdat die de futures te riskant vindt voor de kleine belegger. Ook de Autoriteit Financiële Markten (AFM) waarschuwde dit weekeinde nog om niet blind te beleggen in bitcoins.

Bij futurecontracten worden grondstoffen of financiële producten verhandeld tegen een vooraf vastgestelde prijs voor een bepaalde datum. Kopers en verkopers kunnen zich daarmee indekken tegen prijsschommelingen, maar met futures kan ook juist op die prijsschommelingen worden gegokt. Omdat de koers van bitcoin zo veel schommelt is dat bijzonder risicovol.