Zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Het misschien wat gedateerde spreekwoord loopt als een rode draad door het interview met Mariëtte Patijn, lid van de Tweede Kamer voor GroenLinks-PvdA. Gedurende het gesprek valt het zinnetje ‘stoppen met pappen en nathouden’ meer dan eens. Voor haar is het genoeg geweest: „tien jaar niet handhaven, daar is de VVD primair verantwoordelijk voor geweest.” Ze steunt daarom het wetsvoorstel Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (Vbar) dat nu ter behandeling bij de Tweede Kamer ligt. Platgeslagen moet deze wet een eind maken aan de wildgroei aan zzp’ers vooral ontstaan omdat een aantal wetten door opeenvolgende regeringen niet werd gehandhaafd.
Zzp-schap uit de hand gelopen
„Je kan alles vinden, maar door het niet handhaven op arbeidsrelaties is er een enorme onduidelijkheid ontstaan. Iedereen kon kiezen voor zzp-schap en dat is helemaal uit de hand gelopen”, aldus Patijn aan de vooravond van de verkiezingen. Zij staat nummer veertien op de kandidatenlijst. „Er zijn zzp’ers die boodschappen voor een bezorgdienst rondbrengen. Het zzp-schap neemt snel toe onder arbeidsmigranten. Het zijn geen ondernemers. Ik vind dat zorgwekkend, omdat ze niet de bescherming genieten van de sociale zekerheid, pensioenen niet opbouwen en bij een ongeluk hebben ze geen werkgever bij wie ze kunnen re-integreren.”
Lees ook: Schijnzelfstandigheid en verplichte AOV, wat wil de politiek?
Belangen- en brancheorganisaties weten de betrokken politici die zich met dit complexe dossier bezighouden te vinden. Allen willen duidelijkheid en wel tot decimalen achter de komma: wanneer ben ik nu echt zzp’er? Patijn is voor die duidelijkheid, maar dat je alles kan dichtregelen aan de voorkant gaat er niet inzitten als je naar haar luistert. „Vanuit organisaties wordt mij dan gevraagd om het arbeidsrecht voor acht miljoen werkenden aan te passen ten behoeve van 200.000 zelfstandigen die nu in de knel komen. Dat gaat niet gebeuren”, zegt ze stellig. „Je bent dan je hele arbeidsmarktstelsel aan het ondermijnen. We hebben dat opgebouwd in honderd jaar, de bescherming voor werknemers.”
Blijf bij de afspraken rondom zzp
Bij Patijn speelt nog iets anders; afspraak is afspraak. ,,De Vbar is onderdeel van een totaalpakket wat afgesproken is met de polder, ons maatschappelijk middenveld. Ik ben daar fel op. Als mensen die aan de poldertafel hebben gezeten, achteraf gaan zeggen: ‘Ik wil het toch anders’, dan ondermijn je het. Je blijft netjes achter die afspraken staan. Ik hecht waarde aan ons maatschappelijk middenveld ook voor de stabilisering van ons land. Het is heel instabiel op dit moment en dan hebben we ons maatschappelijk middenveld des te harder nodig.”
Zelfstandigenwet gaat niet leveren wat bijvoorbeeld Vereniging Zelfstandigen Nederland en anderen wensen, vooraf 100 procent duidelijkheid
Mariëtte Patijn GroenLinks-PvdA
Na de verkiezingen van 29 oktober komt er een nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer die met dit dossier verder zal gaan. Om het nog een slag ingewikkelder te maken ligt er dan misschien ook de initiatiefwet van VVD, D66, CDA en SGP, de zogenoemde Zelfstandigenwet. Patijn zegt niet overwogen te hebben om zich bij de vier partijen aan te sluiten. „Ik heb in het verleden in de wandelgangen met Thierry (Aartsen (VVD), de motor achter dit initiatief en nu demissionair staatssecretaris van milieu en OV, red.) ooit het erover gehad. Maar ook die Zelfstandigenwet gaat niet leveren wat bijvoorbeeld de Vereniging Zelfstandigen Nederland met afvaardiging in de SER en anderen wensen: vooraf 100 procent duidelijkheid. Want je blijft een toets achteraf houden, en die zal gebaseerd zijn op dezelfde dingen als nu in de Vbar staan.”
Schuif die twee wetten in elkaar?
„Ik sta niet te springen om die Vbar te wijzigen. De meeste duidelijkheid geef je door nu consequent te zijn. Werkgevers en werknemers worden er ook niet beter van als je nu weer iets gaat wijzigen. De meeste zijn bezig met aanpassen wat aangepast moet worden, sommigen slaan daarin door. Ik denk dat het allemaal weer terugveert. De wet laat echt ruimte voor zelfstandigen. Bij de behandeling van Vbar kun je kijken wat er aangepast moet worden om nog wat meer verduidelijking aan de voorkant te krijgen. Daar ben ik niet op tegen. Ik denk dat er amendementen komen, vind ik logisch, op de Vbar die nu voorligt.”
Voor Patijn is een broodfonds onvoldoende verzekering
Patijn steunt niet alleen de Vbar, maar ook de plannen voor een verplichte basisverzekering arbeidsongeschiktheid voor zelfstandigen: Basisverzekering Arbeidsongeschiktheid Zelfstandigen (BAZ). Met deze verplichte verzekering is elke zelfstandige tot de AOW-leeftijd verzekerd. Deze verzekering is een verplicht onderdeel van het pensioenakkoord dat is afgesloten.
In aangepaste vorm ligt de BAZ nu bij de Raad van State voor een toets. De GroenLinks-PvdA-politica heeft bedenkingen over de opt-outregeling. „Bij een opt-out moet het een volwaardige verzekering zijn en niet een broodfonds. Zo’n fonds is te ingewikkelde om volwaardig te zijn, het is niet duurzaam. Ik vind het geen gelijkwaardige voorziening.”
GroenLinks-PvdA geen voorstander van zachte landing schijnzelfstandigheid
In de allerlaatste vergadering van de huidige Tweede Kamer werd een tsunami aan moties ter stemming gebracht. Eén daarvan was het verlengen van de ‘zachte landing’ bij de controle op schijnzelfstandigheid met nog een jaar tot eind 2026. De Belastingdienst heft dit jaar geen boetes bij bedrijven die werken met zzp’ers die eigenlijk in vaste dienst genomen hadden moeten worden. De partij van Patijn stemde tegen. Er kwam toch een meerderheid voor de motie, maar de demissionair staatssecretaris van Financiën, Eugène Heijnen (BBB), legde deze naast zich neer.
„Je moet ook consequent zijn in je uitvoering”, zegt Patijn op de vraag waarom ze tegen die motie stemde. „Als wetgever zeggen we: ‘We hebben deze wet en hebben besloten te gaan handhaven’. Je moet niet zeggen: ‘We gaan door met pappen en nat houden’. Dat doe je niet. Het is voor een eerlijk speelveld, consequent zijn. Een van de grootste klachten die ik van ondernemers hoor is, wees nu eens consequent en schep duidelijkheid. Het doet pijn, ik zie de frustratie van zzp’ers die zeggen: ‘Er zijn opdrachtgevers die niks meer durven’. Ik snap het, maar er is wel degelijk ruimte om met zzp’ers te werken.”
Arbeidsmarkt is onderdeel van de verkiezingen. Zet eens een stip aan de horizon. Hoe ziet die er volgens u uit in 2030 en daar voorbij?
„Op dit moment werkt nog maar 52 procent van de mensen in vaste dient, dat is echt te weinig. Het vast dienstverband moet naar 70 procent, liefst meer. Overigens in de arbeidsmarkt na 2030 is er nog steeds een rol weggelegd voor die zzp’er. Hij of zij is wat mij betreft een echte ondernemer die bijzondere klussen kan doen bij bedrijven, maar die in principe niet ingebed is in de organisatie. Het is uiteindelijk de enige manier waarop je goede sociale zekerheid kunt organiseren en die hebben we nodig.”
Als GroenLinks-PvdA streven we naar het laten verdwijnen van laag betaalde, onzeker banen
Mariëtte Patijn GroenLinks-PvdA
Mariëtte Patijn ziet de problematiek rond arbeidsmigratie, inmiddels in elke verkiezingsdebat een hot topic, als een separaat verhaal. Inspecteur-generaal van de Arbeidsinspectie Rits de Boer riep onlangs in NRC de politiek op eens vaart te maken met wetgeving om uitwassen in bijvoorbeeld de hotellerie te kunnen aanpakken. Patijn begrijpt zijn noodkreet, omdat zij bij de Arbeidsinspectie heeft gewerkt als projectleider schijnconstructies en daarvoor als bestuurder bij FNV: „Als GroenLinks-PvdA streven we naar het laten verdwijnen van laag betaalde, onzeker banen. Het kan worden bereikt door innovatie en als werkgevers hun werkgeverschap beter gaan invullen.’’
‘Arbeidsmigranten niet via uitzendbureaus aan het werk’
„De Eerste Kamer moet de behandeling van de Wet toelating terbeschikkingstelling van arbeidskrachten (Wtta is een soort vergunningsplicht voor uitzendbureaus. Het doel is om arbeidsmigranten beter te beschermen tegen misstanden, red.) niet elke keer uitstellen. Rits de Boer kan zo zijn werk niet doen. Ik ga nog een stap verder. Wat mij betreft mogen arbeidsmigranten in sommige sectoren niet meer via uitzendbureaus aan het werk worden geholpen en al helemaal niet in de vleesindustrie. Uitzendbureaus kunnen nog wel een rol spelen maar dan in de bemiddeling en veel minder in het werkgeverschap. Het gevolg is dat arbeid niet meer zo goedkoop is. Er zullen bedrijven zijn die het dan niet meer gaan redden. Het is keihard, maar de toegevoegde waarde voor de maatschappij van die bedrijven is zeer beperkt, misschien zelfs wel negatief.”
Marion van Happen van HeadFirst: ‘Zelfstandigenwet beter dan Vbar-voorstel’
Marion van Happen, ceo van HR-tech-dienstverlener HeadFirst Group, plaats een kanttekening bij de kijk die Mariëtte Patijn heeft op de initiatiefwet van VVD, CDA, SGP en D66. „De Zelfstandigenwet van deze vier partijen biedt een beter juridisch kader dan het huidige Vbar-voorstel. Het erkent de realiteit dat zelfstandig ondernemerschap in vele vormen bestaat en het brengt duidelijkheid en verantwoordelijkheid met elkaar in balans, zonder de keuzevrijheid van professionals te beperken. Tegelijkertijd steunen wij het rechtsvermoeden van werknemerschap op basis van een uurtarief, als effectieve maatregel tegen misbruik en onderbetaling aan de basis van de arbeidsmarkt.”
Lees ook: CDA zet met eigen Zelfstandigenwet in op meer duidelijkheid voor zzp’er rondom schijnzelfstandigheid
