Schreeuwend personeelstekort als nieuw probleem in de bouw

Er is veel meer werk dan de bedrijven aankunnen. Een zoektocht naar nieuw bouwpersoneel is broodnodig en in volle gang. Dit schrijft Cobouw op hun website.

De bouw telde in het derde kwartaal van 2018 op 16.300 openstaande vacatures. Om aan te geven hoe groot de nood is: grote bouwers hadden het afgelopen jaar soms 500 vacatures. De bouw heeft van alle sectoren het hoogste aandeel moeilijk vervulbare vacatures: 58 procent. Vergeleken met een jaar eerder steeg het aantal vacatures met 27 procent. Wel is er in het derde kwartaal een kleine daling te zien: In het tweede kwartaal van 2018 lag het aantal vacatures 400 hoger.

35 procent moet werk laten liggen door personeelstekort

Anno 2019 is de personeelsgekte nog steeds enorm en de rek lijkt er nog niet uit. Volgens het Economisch Instituut voor de Bouw verergert de krapte op arbeidsmarkt in 2019 en 2020 zelfs. Het personeelstekort was eind 2018 het grootst bij woningbouwers, blijkt uit een conjunctuurmeting van het EIB. 35 procent van de bedrijven moet in december 2018 werk laten liggen omdat er te weinig personeel is. Bij utiliteitsbouwers is dat 17 procent. Wel is personeelsnood een stuk minder dan in de zomer van 2018, toen bijna de helft (48 procent) van de woningbouwers en 32 procent van de utiliteitsbouwers personeelsproblemen had.

Bij wegenbouwers was het personeelstekort toen ook nijpender: 15 procent meldde te weinig mensen te hebben. In december 2018 klaagde 11 procent hierover.

Groei in aantal werknemersbanen

Het EIB verwacht dat dit jaar het aantal werknemersbanen met 7.000 groeit naar 305.000. Daarmee ligt het aantal banen nog steeds 59.000 onder het niveau van 2008. Voor het aantal zelfstandigen geldt het omgekeerde. Sinds 2008 zijn er 33.000 nieuwe zzp’ers in de bouw bijgekomen. Dit jaar voegen zich daar nog 5.000 bij en zijn er in totaal 135000.

Personeelstekort onder metselaars, voegers, stukadoors en machinisten

Metselaars, voegers, stukadoors en machinisten/monteurs verloren massaal hun baan tijdens de crisis en na de crisis zijn ze weer hard nodig. Ook installateurs zijn hard nodig. Het UWV noemt nog een rijtje gewilde beroepen op: elektriciens, installatiemonteurs, bouwkundig tekenaars en ingenieurs, schilders, asbestverwijderaars en dakdekkers

Om een indicatie te geven hoe groot het gat is dat opgevuld moet worden: In de periode 2009-2016 is de totale werkgelegenheid (werknemers en zelfstandigen) in de bouw met bijna 75.000 banen teruggelopen. In de uitvoerende bouw verdwenen 60.000 arbeidsplaatsen. In de overige bouw, waaronder de installateurs en schilders, verdwenen 15.000 plaatsen, becijferde het EIB.

Personeelstekort door afname leerlingen

Het zijn vooral vmbo’ers en mbo’ers die in de WW zijn gekomen. Hoewel de leerlingenaantallen op het vmbo langzaam weer toenemen, is er op de mbo- en hbo-opleidingen nog steeds sprake van een afname in aantallen leerlingen.

De jeugd was de dupe. In de moeilijke jaren kwamen jongeren moeilijk aan werk in de sector. Bedrijven hadden geen werk, dus het aantal stages en beroepsbegeleide leerwegen liep terug. Schoolverlaters zagen dat en kozen steeds vaker niet voor bouwopleidingen. Maar de kansen keerden. Wie geduld had, was verzekerd van een baan.

Personeelstekort zal toenemen

106.000 nieuwe arbeidskrachten heeft de bouw in de periode 2019-2023 nodig, aldus het EIB. Daarvan zijn 60.000 in de uitvoerende bouw nodig. 60.000 mensen gaan met pensioen, raken arbeidsongeschikt raakt of kiezen voor een baan in een andere sector kiest. Daar bovenop zijn 42.000 mensen op de bouwplaats nodig vanwege de toename van werk. Zijn er mensen genoeg? Nee. Ook in 2019 en 2020 zal de instroom nog onvoldoende zijn om de vraag naar personeel te stillen. Sterker nog, het personeelstekort zal nog iets toenemen.

Infrasector niet populair onder jongeren

In de hele bouw neemt het aandeel jongeren (24 en jonger) al jaren af. In 2008 was nog 15 procent 24 jaar of jonger, in 2015 was dat nog maar 9 procent. In 2017 werkten 26.000 jongeren in de bouw. In 2008 waren dat er nog 51.000. In de infra werken de minste jongeren.

De schoolbanken leverden jarenlang te weinig vaklieden af. Met name metsel- en stukadoorsopleidingen zagen een sterke daling van de instroom.

Kentering lijkt ingezet

Toch lijkt een kentering ingezet. Een rondgang van Cobouw langs bol- en bbl- opleidingsbedrijven eind 2017 liet al zien dat de animo onder jongeren groeide. Met het aantrekken van de economie, lopen ook de klaslokalen met bouwleerlingen weer langzaam vol, ziet het Economisch Instituut voor de Bouw. De verwachting is dat het aantal MBO’ers in een bouwopleiding toe zal nemen. Het aantal HBO- en Universiteitsstudenten is in de crisis veel minder teruggelopen en zal de komende jaren gestaag doorstijgen.

Vergrijzing in de bouw

Nederland vergrijst en de bouw vergrijst mee. Omdat jongeren vergeefs aan de poorten klopten bij bouwbedrijven, liep de gemiddelde leeftijd verder op. Als gevolg van de oplopende AOW-leeftijd, de versoberde vervroegde uittreedmogelijkheden en de geringe instroom van jongeren tijdens de crisis, is het aandeel ouderen in de uitvoerende bouw in het laatste decennium sterk toegenomen. Tussen 2017-2022 neemt het aantal ouderen naar verwachting toe met ruim 8.000, waarvan ruim 3.000 bouwplaatsmedewerkers.

Ouderen krijgen minder kansen

Dat heeft nadelen, bleek uit een onderzoek van het EIB en APG. Bij een gemiddelde werkende in de bouw gaat 10,7 procent van zijn of haar werktijd verloren door ziekte, arbeidsongeschiktheid of een verminderde productiviteit. Bij een bouwvakker van 55 of ouder is dat percentage 24,1 procent. Dat lijkt een van de redenen dat 55-plussers oververtegenwoordigd zijn in de WW. Veel werkgevers zien de dure ouderen niet zitten.

Effect van de crisis op banenverlies

Tijdens de crisis werd er veel minder gebouwd. Daardoor verdwenen 75.000 banen in de bouw. Ging iemand met pensioen, dan kreeg hij of zij geen opvolger. Ook de duizenden faillissementen zorgden voor ladingen aan banenverlies.

Gevolgen personeelstekort voor bouwsector

Kortetermijngevolgen Veel werk en te weinig mensen? Wat doe je dan als bouwer? Harder werken. Dat is wat er de afgelopen jaren gebeurde. De arbeidsproductiviteit is tijdens de crisis hard gegroeid en ligt in 2019 hoger dan voor de crisis. In 2019 haalt de bouw dezelfde bouwproductie als tien jaar geleden, maar dan met 10 procent minder mensen, constateerde het EIB begin 2019. De arbeidsproductiviteit stijgt in 2019 nog steeds, maar niet zo hard als de afgelopen jaren.

Langetermijngevolgen De roep om personeel is groot, ruim een op de drie van de woningbouwers zei eind 2018 een personeelstekort te hebben. ,,Maar tot nu toe wordt de bouwproductie nog niet aantoonbaar geremd door de tekorten”, constateerde Taco van Hoek begin 2018. ,,Het lijkt erop dat bedrijven toch allerlei oplossingen vinden.” Begin 2019 is de situatie hetzelfde: de bouwproductie dendert ondanks de personeelstekorten en de stijgende bouwkosten gewoon door.

Dooschakelen ondanks personeelstekort

Wel zou de bouw zonder de personeelsschaarste waarschijnlijk naar een nog hogere versnelling kunnen schakelen, zei Taco van Hoek, directeur van het EIB begin 2019. ,,We slagen er goed in om de arbeidscapaciteit uit te breiden, maar nog niet in het tempo zoals de vraag loopt. Dus neemt het aantal vacatures toe en zie je de orderportefeuilles oplopen. De bouw realiseert minder productie dan dat er vraag is.”

Hoe kan het personeelstekort in de bouw worden opgelost?

Meer vrouwen aannemen ,,Door nieuwe technologische ontwikkelingen is de bouw minder afhankelijk van spierkracht. Technisch design wordt belangrijker”, aldus Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt. Door het tekort aan geschoold technisch personeel zal de vraag naar vrouwelijk talent toenemen. Hoopgevend is dat iets meer meisjes op de havo, vwo en mbo kiezen voor een technische richting.

Beroep doen op buitenlands personeel ,,Het aantal buitenlandse arbeidskrachten in de bouw ligt volgens nieuwe officiële statistieken rond de 25.000, maar het werkelijk aantal ligt hier door statistische onderschatting waarschijnlijk meer dan 5.000 boven. Vooral de MOE-landen vormen een belangrijk potentieel voor extra aanbod van flexibel personeel. Betere inkomensperspectieven bij werken in Nederland vormen een belangrijke drijfveer voor tijdelijk werk in de bouw. Na Polen vormen nu Bulgarije en Roemenië een belangrijke vijver voor extra aanbod, wat 3.000 extra arbeidskrachten kan opleveren. Met de Brexit komen de vele Polen, die anders in het Verenigd Koninkrijk zouden werken, nu ook voor de Nederlandse arbeidsmarkt beschikbaar. Dit kan in de komende jaren 1.400 buitenlandse arbeidskrachten per jaar aan extra aanbod opleveren”, schrijft het EIB.

Bouw vangt personeelstekort al op met veel buitenlandse zzp'ers

Onderzoek van Cobouw leverde op dat de bouw nu al behoorlijk leunt op buitenlandse zzp’ers. Begin 2018 had 18 procent van alle bouwondernemingen een eigenaar die niet in Nederland is geboren. In 2013 was dat aandeel nog 14 procent. Het aantal Polen met een bouwonderneming (meestal zzp’er) groeide tussen 2013 en 2018 met maar liefst 64 procent naar 8.400. Volgens de Kamer van Koophandel was in 2018 23 procent van startende ondernemers in de bouw buiten Nederland geboren. Daarbij spannen Polen de kroon, gevolgd door Turken en Surinamers.

Personeelstekort opvangen met werklozen uit andere sector

In oktober 2018 hadden volgens het EIB nog 2.800 mensen uit de bouw een WW-uitkering, waarvan de helft ouder dan 55 jaar. Het jaar ervoor lag de werkloos met 4.700 WW’ers veel hoger. Er komen steeds meer initiatieven om voormalige belastingadviseurs, bejaardenverzorgers en verzekeringsmedewerkers te helpen aan een baan in de bouw.

Door betere arbeidsvoorwaarden en een beter HRM-beleid van bouwondernemingen kan de bouw meer mensen aan zich binden. Het imago van de branche speelt daarbij een belangrijke rol.

Hoe werven andere bedrijven met een personeelstekort?

De strijd om personeel is losgebarsten. Als bedrijf moet je de gekste dingen bedenken om een nieuwe mensen te komen. Bijzondere dingen worden ook door werkzoekenden bedacht. Bauke Wolferink bedacht wel een heel ongewone manier om bij Plegt-Vos aan een baan te komen. Hij stuurde een lied in. “Mag ik bij jou werken?” Met zelfbedachte tekst op de melodie van ‘Mag ik dan bij jou’ van Claudia de Breij zong hij zich naar een baan als HR-coördinator bij Plegt-Vos. Aanmoedigen en openstaan voor originele personen, is het devies.

Maar als je eenmaal binnen bent, dan moet je als bedrijf ook goed voor je mensen zorgen. Rob de Kuiper, eigenaar van Cobouw50-bedrijf Vink Bouw en voormalig wielrenner, vergelijkt zijn personeelsbeleid met een ploegentijdrit. ,,Ik ben geen sprinter, maar een ploegentijdrijder, een gangmaker. Ik vertel hier aan jonge mensen voordat ze komen werken over ons peloton. We hebben er niets aan dat je heel goed bent en alleen vooraan rijdt, want dan zie je niet wat er achter je gebeurt. De bedoeling is dat je in de groep zit, maar wel kop overneemt. Dat je je werk doet. Of dat veel of weinig is, hangt van je capaciteiten af. Belangrijk is niet wat je niet kan, maar de wil om te leren, te verbeteren. Daar helpen we graag bij”, aldus De Kuiper.