Van 'criminele straat' naar ondernemers-hotspot

Gijs de Rooy (62) verkoopt sinds twee jaar IJbier. Buurtcafé Gijs de Rooy, op de hoek van de Javastraat, blijft van het type dartje, biljartje en kleedje op tafel, maar je moet ook de jongelui trekken die zich sinds kort weer in de buurt vestigen. Vandaar dat IJbier. En dan voor een lagere prijs dan bij de overburen, nieuwkomer Walter's.

De Javastraat zit in de lift. Het was een straat van groentezaken, louche belwinkels en sociale huur. Inmiddels verkopen de huizen in een Amsterdamse wijk nergens zo vaak boven de vraagprijs als in de Indische buurt.

MomentumHet moment waarop duidelijk werd dat de Javastraat verandert, ligt ergens tussen de komst van restaurant Wilde Zwijnen in 2010 en dinsdag 2 oktober 2012, de dag dat Gladwyn Veugelink zijn vriendin Madelon belde om te zeggen dat hij zijn eerste kledingstuk had verkocht: een cap. Het was de openingsdag van Gladwyns herenkledingzaak Div, de eerste kledingwinkel sinds tijden in de Javastraat met moderne merken. Denk: Obey en het Amsterdamse Kings of Indigo.

"Aan deze kant van de straat gebeurde toen nog helemaal niets", zegt Veugelink over zijn pand op nummer 8. "Je had alleen Wilde Zwijnen, de Java Bookshop en meubeldesignwinkel Licht en Meubels, maar die zaten allemaal helemaal aan de andere kant van de straat. Daartussen zat niets. Ja, belwinkels. Toen wij hier kwamen is een nieuw momentum ontstaan."

WingebiedNa de komst van Div ging het rap: koffie- en lunchroom Bedford-Stuyvesant kwam erbij, net als 'koffieboetiek' Hartje Oost - waar je koffie kunt drinken en eerlijke kleding kunt kopen, restaurant en bar Walter's, de minimalistische kapper Ashes to Snow, taartenwinkel Majesteit Taart en sinds eind vorig jaar het tweede filiaal van Veugelinks Div: ditmaal voor vrouwen.

"Er gebeurt iets in de Javastraat", zegt Veugelink, die sinds 2007 in de Indische Buurt woont. "De Negen Straatjes? Die zijn passé. Hier in Oost zit Amsterdams wingebied. Daarom wilde ik ook per se hier een winkel." Een paar jaar geleden was dergelijke taal ondenkbaar. De Javastraat was de straat waar een geldloper die een pinautomaat wilde bijvullen in 2009 werd overgoten met benzine en in brand dreigde te worden gestoken. Het was de straat waar illegale gokhuizen werden dichtgetimmerd.

KomkommerstraatTwee jaar geleden schetste journalist Auke Kok in Vrij Nederland in 'Domweg ongelukkig in de Javastraat' het beeld van een mislukte straat waar alle bevolkingslagen langs elkaar heenleven. Winkeliers spraken van een 'komkommerstraat' vol identieke groenteboeren. De Javastraat - was de conclusie - moest welvarender en 'blanker' worden.

Anno 2016 is de Javastraat wat men noemt 'aan het gentrificeren'. Het aantal sociale huurwoningen maakt sinds vorig jaar minder dan de helft uit van de buurt. Het besteedbaar inkomen nam in tien jaar tijd met vijfduizend euro per jaar toe. Het aantal autochtonen in de buurt is tussen 2006 en 2016 gestegen met acht procent.

HipstersDe veranderingen zijn goed, zegt caféhouder De Rooy. "We gingen hier naar de ratsmodee met al die illegale gokhuizen. Nu komen er weer leuke winkels. Vroeger was de Javastraat een echte winkelstraat. Er zat een herenmodezaak, er zat een broekenkoning, we hadden een schoenenzaak, een vishandel. Dat moet terug. Je ziet het nu gebeuren: we hebben ineens een heel ander publiek."

Dat andere publiek vat Veugelink samen als 'ons soort mensen' - toevallig ook zijn doelgroep. "Het zijn de 25- tot 45-jarige creatieve import-Amsterdammers die hun intrek hebben genomen in Oost", zegt hij. Met andere woorden: het zijn de yuppen, de hipsters die bij Bar Basquiat zitten, een van de laatste initiatieven van ondernemerstrio de Drie Wijzen uit Oost én in de Javastraat.

NieuwbouwstraatDe Indische Buurt begon heel anders. Het was 1900 en Amsterdam telde 22.000 eenkamerwoningen. Die werden voor een groot deel bewoond door gezinnen van zes of meer personen. De stad schreeuwde om nieuwbouw. De Javastraat werd zo'n nieuwbouwstraat, in 1901. De eerste bewoners kwamen uit de arbeidersklasse, kantoorklerken, winkeliers. Niet de armste categorie, zoals in de Jordaan woonde, maar ook geen rijke mensen.

De Amsterdamse schrijver Bertus Aafjes (geboren in de wijk) noemde het een saaie buurt. 'Alle huizen waren uniform aan elkaar gebouwd,' schrijft hij in het verhaal 'De Amsterdamse Kijkdoos uit 1976'.

Jongste kasteleinIn zo'n 'uniform' pand kwam De Rooy in 1953 ter wereld. Op nummer 6, schuin tegenover zijn latere café. De dubbele etage deelde hij met zijn vier zussen en vader en moeder. De Rooy werd op zijn 22ste 'de jongste kastelein van Amsterdam'. Eigenlijk moest je 25 zijn om een kroeg te runnen, maar de inspecteur van Economische Zaken had in één oogopslag gezien dat Gijs goed door de buurt werd opgevangen, want iedereen in de wijk kende elkaar in die tijd. Gijs' vader was overleden. Het café moest naar iemand over. Zijn opa had ook al een café gehad.

Dit jaar zit De Rooy veertig jaar in het vak. Hij zag de jaren zeventig: "Toen de Javastraat nog echt de Javastraat was." Maar hij maakte ook de mindere jaren tachtig en negentig mee. De ras-Amsterdammers ruilden de kleine bovenwoninkjes van de Indische Buurt in voor gezinswoningen in Purmerend. Veel huizen moesten worden gesloopt omdat ze begin jaren twintig te snel en dus slecht waren gebouwd. In 1935 telde de Indische Buurt 60.000 inwoners. In 1989 waren dat er nog maar 22.000.

Nieuwe AmsterdammersDe krakers en de nieuwe Amsterdammers - de immigranten - namen de plaats in van de oude Amsterdammers. In 1989 was voor het eerst 44 procent van de bevolking van de Indische Buurt allochtoon. Dat zorgde in de wijk voor spanning. In 1994 behaalde de rechts-extremistische CP '86 twee zetels in de deelraad van Zeeburg.

Het was het jaar na de moord op sigarenhandelaar André Hartman, die een zaak had op de hoek van de Valentijnkade en de Molukkenstraat. De zeventienjarige Mohammed B. schoot hem dood. Hartman was in de jaren daarvoor al tien keer overvallen. Hetzelfde gold voor andere winkeliers in de buurt.

Knotjes en brillenNu komen jonge types met knotjes en brillen vaak vragen bij Gijs de Rooy of hij wifi heeft. Geweldig, vindt hij, maar wordt de straat ook niet te uniform? Veel nieuwe bewoners zeggen zich aangetrokken te voelen tot het multiculturele karakter van de buurt en de kleine middenstand in de Javastraat. Dreigen beide niet op termijn te verdwijnen?

Ja, zegt de eigenares van een kledingwinkel voor Turkse vrouwen. Na vijftien jaar wil ze haar zaak overdragen. "Ik ben moe", zegt ze. "De huur is niet meer op te brengen." Een eigenaar van een cosmeticawinkel annex stomerij zegt dat de gemeente het onmogelijk maakt om te blijven. "Ze willen meer horeca in de straat", zegt ze. "Wij hebben gezegd dat we ook wel een horecazaak van dit pand willen maken, maar daar krijgen we geen vergunning voor. De gemeente wil gewoon niet dat wíj blijven."

Buiten de wijkAlican Yildirim van tapijtwinkel Victoria Carpet Centre zit al vijftien jaar in de straat en ziet geen moeilijkheden. Goed, de nieuwe bewoners van de straat komen niet vaak bij hem langs, maar hij haalde zijn klanten toch altijd al veel van buiten de wijk. "Uit West, Zuidoost", zegt hij. "Meestal vertelt een klant aan kennissen over ons en dan hebben we weer een nieuwe klant. We leggen bijvoorbeeld veel vloeren bij de Ghanese gemeenschap."

Wat Yildirim juist jammer vindt, is dat er zo veel horeca in de straat komt. "Toen ik hier kwam, was dit een wínkelstraat", zegt hij. "Dát moet terugkomen. Eerst kregen we de groenteboeren, nu zijn het cafés. Het een vervangt het ander. Je wilt hier een Hema, een Schoenenreus. En de prijzen gaan zo omhoog hè. Ik woon in Purmerend. Als je kijkt wat mensen in deze straat voor een kleine etage neerleggen. Dat zou ik nooit doen. Doe mij maar ruimte."

CadeauwinkelVeugelink en Yildirim kunnen elkaar de hand schudden, want ook Veugelink vindt het tijd voor meer winkels. Hij hoopt alleen niet op een Schoenenreus, maar meer op bijvoorbeeld een cadeauwinkel. Veugelink denkt dat er nog zo'n tien nieuwe zaken bij moeten komen voordat de Javastraat 'af' is. In zijn woorden: "Als de Javastraat ook de moeite waard wordt voor die ene coole gast uit West die met zijn meisje achterop de scooter komt shoppen. Nu is het toch nog vooral een straat voor mensen uit de buurt."

Hij heeft zijn hoop gevestigd op de enorme winkelruimte die nu te huur staat aan het einde van de straat. Er zit een tijdelijke vintage meubel- en kledingzaak in: Emporium of Wonders. Dát pand kan de doorbraak geven, denkt hij. Voorlopig opent in de tussentijd alweer een nieuwe zaak die de Javastraat een boost moet geven: in een pand dat vorig jaar werd dichtgetimmerd wegens illegaal gokken komt binnenkort een oesterbar.