De stille dood van de HAKdeksel

Het lipje van een blik tomaten dat afbreekt als je eraan trekt. Dat koffiemelkcupje waarvan de halve inhoud op je kleren spat zodra je het opent. De krimpfolie om zogenaamd verse brie die je er zelfs met een mes amper afgepulkt krijgt. Dat usb-stickje onder een dikke laag onsloopbaar plastic. Het pak filterkoffie dat niet over te hevelen valt naar de voorraadbus zonder het aanrecht een koffiedouche te geven.

DoperwtjesMet stip op nummer 1 in de lijst met verpakkingsirritaties die ouderenbond ANBO vroeger regelmatig samenstelde, stond steevast de conservenpot. Niet alleen senioren die kracht in hun handen verliezen, worstelen echter met de traditionele pot doperwtjes. "De helft van de volwassenen krijgt het deksel er niet zelfstandig af, weten we uit ergonomisch onderzoek'', zegt Roland ten Klooster, hoogleraar Packaging Design and Management aan de Universiteit Twente. "Hoeveel mensen niet op de EHBO zijn beland omdat ze er een mes onder zetten en zichzelf daarbij in de vingers snijden.''

De oplossing die hij bedacht, begon in 2005 als een grap. Een kennis stuurde hem het AD op, met de top 10 van verpakkingsirritaties. ,,Roland, doe er wat aan!,'' stond erbij. En dat deed hij. Met zijn compagnon Ton van Veen ging hij aan de slag. Na 3 jaar sleutelen presenteerden ze de wereld een deksel met een ring. Als je daaraan draait - en dat kan met twee vingers - verbreekt die het vacuüm in de pot, waarna die opent met een subtiel plopje. Een doorbraak. Ze wonnen de belangrijkste verpakkingsdesignprijs, en niet veel later stond een van de grootste fabrikanten van potdekseltjes op de stoep.

AppelmoesNadat een Engelse jamfabrikant de uitvinding adopteerde, volgde 5 jaar geleden de appelmoes van HAK. En al snel ook alle groenten van het merk. De ontwerpers wreven zich in de handen. Het zou niet lang meer duren voor de complete conservenindustrie overstag was. Maar dat is nooit gebeurd. In de Nederlandse supermarktschappen is het 1,2-open deksel nog steeds enkel te vinden op de potjes van HAK. De fabrikant en patenthouder, het Britse Crown Closures, besloot onlangs om niet te investeren in een nieuwe productielijn.

Zoals het vaak gaat bij verpakkingen, legt gebruiksgemak het af tegen de extra kosten, verklaart Ten Klooster. "Dat is jammer ja, maar als ontwerper raak je eraan gewend. Verpakkingen maken is een strijd tussen de bescherming van het product, aandacht trekken in het schap, duurzaamheid, distributiegemak en productiekosten.'' De productie gaat in zulke grote volumes, dat iedere tiende cent telt, legt hij uit. "Vroeger waren de randen van potdekseltjes verticaal. Om staalkosten te besparen, zijn ze steeds verder afgerond. Dat verkleint echter de grip, waardoor ze nog lastiger te openen zijn. Net als kroonkurken op bierflesjes; die kon je er vroeger veel gemakkelijker met een ander flesje af ploppen."

BlisterverpakkingZijn grootste ergernis? De blisterverpakking; de hardplastic 'blaar' om een computerkabeltje of set scheermesjes, geplakt op een veel te groot stuk karton. Of de verpakkingsprof daar niks beters voor kan bedenken? Zeker wel; bijvoorbeeld perforatierandjes in het karton, zoals bij tandenborstels. "Maar sommige verpakkingen zijn bewust lastig te openen. Dat beschermt winkeliers tegen diefstal.''

Overigens zijn fabrikanten volgens Ten Klooster niet totaal ongevoelig voor klachten. Vooral A-merken houden echt wel in de gaten waarover consumenten op internet klagen, en grijpen - net als HAK - regelmatig kansen om zich te onderscheiden met handige verpakkingen.

Stonden gesneden kaasverpakkingen 10 jaar geleden nog hoog in de irritatie-top 10, de laatste jaren duiken in de supermarktkoeling steeds meer (min of meer) hersluitbare enveloppen op. Het summum in het kaasschap is misschien wel de Milnerverpakking, die Ten Klooster en Van Veen voor FrieslandCampina ontwierpen. Daar ging een hoop onderzoek aan vooraf. 150 mensen kregen een pakje in hun handen. In de manier waarop ze dat openden, bleek weinig logica te ontdekken: linksboven, rechtsonder, met de hele hand of twee vingers... uiteindelijk werd het een hersluitbaar deksel dat op alle vier de hoeken dicht klikt. Dat pakte goed uit; bij de klantenservice van Milner regende het complimenten, zegt Ten Klooster. Afweging"Maar het blijft een lastige afweging voor fabrikanten. Er zijn ook veel consumenten die wel klagen, maar geen cent extra willen betalen voor meer gebruiksgemak. En dat kost nu eenmaal extra geld.'' Neem het strakke cellofaan om cd-roms, een ergernis die iedereen die vroeger wel eens een cd brandde zich levendig zal herinneren. Echter vrij simpel op te lossen met een scheurstripje, zoals om theedoosjes. Kost 1 cent per doosje, rekent Ten Klooster voor, dus 10 cent per pak. Peulvruchten"Inclusief belasting en verwerking kom je uit op 20 cent - een prijsverschil waarvoor consumenten de verpakking van een concurrent uit het schap pakken.'' Een fabrikant moet het dus maar durven, tonnen of zelfs miljoenen investeren in een nieuwe productielijn. Dat Crown Closures dat voor het 1,2-open deksel niet deed, heeft ook te maken met het feit dat de conservenpot op z'n retour is. "De dekselmarkt staat onder druk. Jongeren vinden potten ouderwets. Ze kopen liever een stazak, daarin lijken producten verser.'' In een poging bonen en peulvruchten hip te maken, zijn zelfs de kidneybonen, kikkererwten en linzen van HAK al in stazakken verdwenen.