Desnoods slopen, die lelijke V&D panden

Troosteloos beton; V&D-gevel na V&D-gevel. Rijd langs de panden van Vroom&Dreesmann in Den Haag, Groningen, Nijmegen, Den Helder, Roosendaal en steeds weer is het hetzelfde liedje. Toparchitect Ben van Berkel, ontwerper van de Rotterdamse Erasmusbrug weet wel waarom. ,,Veel V&D's stammen van na de oorlog: het zijn donkere, gesloten gebouwen."

De panden zijn gebouwd in brutalistische stijl, doceert Amsterdamse collega Sjoerd Soeters, bekend van het Arena-gebied en het nieuwe centrum van Zaandam. ,,In de jaren '50 en '60 was dat een populaire stroming.''

Dominante kenmerk van het brutalisme: het openlijk etaleren van de ruwe bouwmaterialen. ,,Dat resulteerde in grote, massieve panden met kleine, glazen openingen waarin je het gevoel hebt te moeten bukken om binnen te komen."

Een halve eeuw later past de bouwstijl niet meer in het huidige tijdsgewricht. Sterker: het massieve, gesloten karakter bemoeilijkt een nieuwe bestemming. Zeker in kleine steden dreigen de warenhuizen langdurig leeg te blijven en zoeken gemeenten alternatieven.

Pi de Bruijn, brein achter de Beurstraverse, ofwel de Koopgoot, hoopt dat de V&D-panden een publieke functie houden. ,,Het zijn markante gebouwen op geweldige locaties. Je zou er bijvoorbeeld een museum in kunnen zetten." Voor het kolossale pand in Rotterdam heeft hij zelfs een plannetje dat hij nog niet wil delen. ,,Ik kom er regelmatig langs en mijn handen jeuken om het aan te pakken.''

De Bruijn, die ook het nieuwe deel van de Tweede Kamer ontwierp, is zelf betrokken bij het V&D-filiaal in Leeuwarden. ,,Ik heb laatst nog een flinke aanpassing voorgesteld. Nu is er een andere situatie.''

Soeters weet wel hoe hij de V&D's weer wervend maakt. ,,Je moet de panden openen. Strip het, haal de betonplaten eraf en laat zien dat er winkels zitten. Je kunt dit faillissement - hoe naar ook - als een grote kans zien. Zo aantrekkelijk was V&D niet meer.''

Veel licht

Volgens Van Berkel is er van veel V&D's absoluut wat te maken. Zelf ontwierp hij diverse winkelpanden, onder meer in Seoul en laatst in Brussel. ,,We maken er bijna kunstwerken van met veel licht. Je moet ze open gooien.'' In Van Berkels Brusselse project Le Toison d'Or kwam de ZARA naast een Apple Store. ,,Bij de ZARA waren ze dolblij. Dankzij Apple kregen ze een Louis Vuitton-achtige allure.''

Zoiets is echter zeker niet voorbehouden aan chique steden als Brussel, stelt hij. ,,Ook in Diepenveen gebruiken mensen een iPhone.''

Maar wat als dat niet lukt? Architect Robert Winkel stelt voor lelijke V&D-panden desnoods te slopen. ,,Voorkeuren veranderen en winkels vallen massaal om doordat consumenten meer online shoppen.'' Hij wijst er op dat warenhuizen pas 150 tot 200 jaar bestaan. ,,Daarvoor stonden op de oude plek vaak gewone huizen. Voor de mooie monumentale V&D's als in Leiden en Den Bosch vinden ze wel een bestemming.''

Appartementen

Voormalig stadsbouwmeester René Daniels - lang actief in Rotterdam en Antwerpen - adviseert de bovenste verdiepingen van de V&D's een totaal andere bestemming te geven. ,,Denk aan kleine bedrijfjes, kantoortjes of appartementen.'' Gemeenten dienen hun winkelharten compacter te maken en zelf meer initiatief te tonen. ,,Ze laten het nu veel te veel over aan projectontwikkelaars.''

Alle architecten beklemtonen: hoe veel wij ook kunnen doen, uiteindelijk gaat het om wat voor invulling het lege bouwwerk straks krijgt. Adviezen hebben ze daarvoor genoeg. Soeters: ,,Zet er shop-in-shops in en combineer food en non-food.'' Daniels: ,,Meng het met wonen, anders bloedt een gebied dood.''