Dit is het Digitale Deltaplan: 'een staatsgreep van een nieuwe generatie'

Hoe de Nederlandse digitale industrie de overheid kan helpen het digitale deltaplan te versnellen

Aan deze 'staatsgreep' werkt niet alleen het bedrijfsleven aan mee, maar ook de politiek en de wetenschap. Onder andere Prins Constantijn van Oranje, Professor Cokky Hilhorst (voormalig Hoofd van het Bureau ICT-toetsing), D66 kamerlid Kees Verhoeven, IT-ondernemer Jan Baan en Arnout Schuijff van Adyen. Samen met deze, en andere, experts wil Victor Knaap het bestaande systeem omver duwen. Zijn complete verhaal lees je hieronder.

'Met een demissionair kabinet dat de golven van de pandemie probeert te bedwingen, zouden we bijna vergeten dat we slechts een maand verwijderd zijn van de verkiezingen in Nederland. Hoewel er meer hele belangrijke onderwerpen liggen zoals COVID, de economie en het klimaat, wil ik als ondernemer en ceo van MediaMonks én als burger, graag de aandacht vestigen op onze haperende digitalisering.

Een week waarbij de aandacht al eerder kwam te liggen op de digitalisering van ons land, want ook Arjen Lubach vond het genoeg. Het afgelopen jaar heb ik mijn ambitie, onvrede en ongeloof duidelijk uitgesproken over de ingesleten processen waar we in Nederland mee te maken hebben wanneer het gaat om landelijke ICT projecten.

Omdat ik meer wil doen dan vanaf de zijlijn kritiek leveren en juist wil bijdragen aan het vinden van een oplossing, ben ik het gesprek aangegaan met tientallen ondernemers, ambtenaren en politici. Ik wil hiermee een brug slaan tussen de digitale industrie en overheid.

Helaas begint dit verhaal met wat er nu mis is. Ik zou willen dat het anders was. Maar in de eerste weken van 2021 zijn, onder de hoge druk van COVID-19, extra zwakke plekken in het ICT beleid bloot gelegd. Zo bleken de GGD patiëntgegevens open en bloot op straat te liggen. Door een simpele Exportfunctie konden GGD-medewerkers gegevens downloaden en illegaal verhandelen. Een probleem dat een week later nog steeds niet was opgelost binnen een systeem dat begin november vorig jaar al haar eerste beperkingen vertoonde. Het platform is met een aanbesteding gegund aan een partij die als enige partij was uitgenodigd.

Ook vroegen in januari OM, rechtspraak en politie samen 850 miljoen euro meer budget aan, mede bedoeld om de digitalisering te kunnen bijhouden en ondersteunen. Hierbij merkte Professor Cokky Hilhorst (voormalig Hoofd van het Bureau ICT-toetsing) op, dat bij de politie 90% van het budget opgaat aan onderhoud van de verouderde systemen en dus niet kan worden uitgegeven aan vernieuwing. Uit hetzelfde onderzoek blijkt ook dat de overheid tenminste 50% meer uitgeeft aan IT dan de officiële rapportage suggereert (een verschil van minstens 1,3 miljard).

In perspectief; daar kun je alle 140 digitale bureaus van Nederland, aangesloten bij de Dutch Digital Agencies (DDA), meer dan een jaar van aan het werk houden.

Deze bedrijven zijn verantwoordelijk voor het bouwen en onderhouden van vele digitale platformen en diensten waar Nederlanders dagelijks mee in aanraking komen.

Er zijn adviezen en rapporten genoeg die aangeven waar en waarom het mis gaat, zoals al in 2014 door de Commissie Elias uiteengezet. Dit rapport leidde ondermeer tot Bureau ICT-toetsing (BIT) dat voor meer controle op de ICT projecten van de overheid moest zorgen. En toch ging er in december van vorig jaar, tegen het advies van het BIT in, alsnog een groot ICT project van defensie naar de grote consultancies. Met als reden dat de medewerkers van deze bedrijven al aan het werk waren
en er miljoenen euro’s aan sancties op de overheid zouden worden verhaald als het project niet werd gegund, meldt het FD.

Het is geen geheim, onze overheid heeft moeite met het succesvol uitvoeren van complexe ICT projecten. Ik noem er een paar: SyRi, Belastingdienst, Defensie, Pensioenakkoord, CBR, NVWA, zorg, KEI.

Het belang van goede ICT en digitalisering

Laten we een dikke streep trekken onder alle mislukte projecten uit het verleden en zorgen dat ze in de toekomst voorkomen kunnen worden. Of eerder bijgestuurd. Want hoe dan ook, die Digitaliseringsslag moet er komen. ICT is verweven in alles wat wij doen. Onze democratie leunt op de juiste informatievoorziening, en onze rechtspraak en de strafketen moet veilig en efficiënt
kunnen werken met geautoriseerde toegang voor ketenpartners. En onze zorg, die al onder druk staat, moet niet worden gehinderd door vendor lock-ins voor hun ICT of beperkte patiënteninformatie uit meerdere bronnen. En bij de Toeslagenaffaire hebben we allemaal kunnen zien hoe het verkeerd toepassen van ICT kan leiden tot het verschrikkelijke leed bij gedupeerden.

Waarom maakt de overheid niet meer gebruik van de kracht van de Nederlandse digitale industrie? Dit komt het hele land ten goede. Naast de duidelijke privacy voordelen om de persoonlijke data van burgers in eigen land te houden, is de creatieve en digitale industrie de banenmotor van Nederland.
Digitalisering is de toekomst en het gebeurt nu. Maar we hebben als Nederland nog veel te doen op dit vlak; privacy, data, AI, ethiek, diversiteit, onderwijs, talent, klimaat.

De technologie verandert zo snel dat 65% van de banen die kinderen over 10 jaar hebben op dit moment nog niet bestaat. We moeten ervoor zorgen dat onze kinderen school verlaten met een basisset aan digitale vaardigheden, dat we een klimaat creëren waarin we innovatie aanmoedigen en dat we de juiste infrastructuur
hebben voor innovatie. Alleen zo kunnen we onze internationale concurrentiepositie verbeteren.

Prins Constantijn en TechLeap

Bij het succesvol digitaliseren van Nederland kunnen we een voorbeeld nemen aan de slag die we als land maken om startups te stimuleren. Prins Constantijn zet zich als ambassadeur van TechLeap in om Nederland in de top 3 Countries for Startups in Europe te krijgen. Bij het creëren van de voorwaarden van een goed startup klimaat, is de rol en visie van de overheid cruciaal. Ditzelfde geldt voor het succesvol digitaliseren van ons land. Ook dit vraagt om een digitale visie op infrastructuur, innovatie, werkgelegenheid en onderwijs. Lukt dit niet, dan acht Frans van Houten
de kans klein dat we over vijf jaar nog in top vijf van beste Europese landen voor startups staan.

Uit onze gesprekken met ambtenaren en politici is duidelijk geworden dat het niet ontbreekt aan goede wil of aan een gedegen strategie. Dit blijkt ook uit initiatieven zoals NL Digitaal, NL DIGIbeter en de Nederlandse Digitaliseringsstrategieën 2018, 2019, 2020. Het blijkt in de praktijk alleen veel lastiger om oude patronen te doorbreken en processen te vereenvoudigen.

Om digitalisering naar een hoger niveau te tillen en de plaats te geven die het verdient, is focus en leiderschap nodig. Er is behoefte aan iemand die alle initiatieven bij elkaar brengt en als centraal aanspreekpunt fungeert.

Omdat digitalisering allesomvattend is, is de verantwoordelijkheid momenteel verdeeld over meerdere ministeries, departementen en commissies. Als buitenstaander lijkt het alsof slechts kleine initiatieven succesvol zijn en tegelijkertijd de grote ambitieuze projecten falen. Er lijkt geen constante koers voorwaarts. In de meeste rapporten lezen we dat de overheid graag met het bedrijfsleven wil samenwerken, Maar we zien nauwelijks gezamenlijke initiatieven op dit gebied. In de reacties op mijn posts heb ik gemerkt dat een groot deel van het bedrijfsleven bereid is om de handschoen samen op te pakken. Zoals bijvoorbeeld bij project Gaia X.

Een onderwerp dat te technisch is om hier in detail op in te gaan, maar dit voorbeeld laat zien dat de overheid een afwachtende houding heeft en een sterk Nederlands bedrijfsleven nodig heeft om niet meer door een Franse of Duitse lobby buitenspel te worden gezet.

In 2019 worden we door de hoogste ambtenaar voor IT beleid in Duitsland, Peter Batt, al gevraagd om mee te doen aan het Europese cloud-project Gaia X, waar ook VVD-kamerlid Jan Middendorp en D66-kamerlid Kees Verhoeven voorstander van zijn. Om de Franse lobby het hoofd te bieden, en te voorkomen dat ons een Frans besturingssysteem wordt opgelegd, is er betere samenwerking tussen bedrijfsleven en overheid nodig. De Franse dominantie is temeer pijnlijk, als je bedenkt dat de lobby gefinancierd wordt door dezelfde consultants die het gros van de grote opdrachten voor de Nederlandse overheid naar zich toe trekt.

Voor Nederland, dat grote ambities heeft, is het belangrijk dat de digitale sector de krachten bundelt en de overheid steunt om onze infrastructuur naar een hoger plan te tillen. Zowel in cloud-capaciteit, databeheer, besturingssystemen als zeekabels.

En nu?

Na een jaar van gesprekken met (oud) ambtenaren, politici, bedrijfsleven en digitale leiders in Nederland ben ik ervan overtuigd dat zowel het bedrijfsleven als de overheid willen samenwerken om succesvol te digitaliseren. Daarbij hebben we allemaal een rol. De overheid zal aan de slag moeten met de huidige organisatie en cultuur, en het bedrijfsleven zal beter inzichtelijk moeten maken welke toegevoegde waarde ze kunnen hebben voor de overheid. Bijvoorbeeld door de overheid
te ondersteunen bij de internationale lobby, of door het vroegtijdig signaleren van impactvolle technologische ontwikkelingen in de markt.

Visie en technologische intrastructuur

Om onze Digitale Delta ambitie te kunnen waarmaken hebben we gezamenlijke haalbare doelen nodig. Met een duidelijke stip op de horizon kunnen Nederlandse ondernemers helpen om de overheid te adviseren op het gebied van technologie en infrastructuur. Hiervoor kunnen we de top van Nederlandse bedrijven gebruiken; Adyen, Afas, ASML, Booking.com, Catawiki, Coolblue, DDA, Elastic, GitLab, Interxion, KPN, Logica, MediaMonks, Mollie, Ohpen, Ordina, Philips, Picnic, Thuisbezorgd.nl,
WeTransfer en vele anderen. Door samen een heldere visie te formuleren op de toekomst kunnen we de architectuur en de benodigde technologie en randvoorwaarden bepalen.

We weten in elk geval dat de toekomst: klant centraal, oplossingsgericht, open source en API gedreven zal zijn. Het werken gebeurt met inclusieve kleine teams en met ownership bij zowel opdrachtgever als opdrachtnemer. Controleerbare projecten, met een duidelijk begin en einde.

Schaalbare oplossingen, compliant, met data en privacy gewaarborgd. Wanneer de overheid een sterke visie heeft op de uitkomst van een project en kennis van de benodigde technologische infrastructuur, zoals bij de CoronaMelder app, hoeven aanbestedingen niet altijd naar dezelfde groep mega-consultancies gaan. Dan kunnen Nederlandse digitale bedrijven meehelpen aan de uitvoering, kunnen we innovatie versnellen en kosten beheersbaar krijgen. Om deze aanpak te schalen moeten er in mijn ogen een paar structurele dingen veranderen.

Van IT naar digitale communicatie

In de huidige fase van ‘consumerisation of IT’ is de interactie met technologie leidend geworden. Er is een grote rol weggelegd voor de overheid om de informatie-uitwisseling en de ontplooiing van burgers, bedrijven én ambtenaren te faciliteren. De coronacrisis benadrukt de noodzaak van goede digitale overheidscommunicatie.

Doordat het medialandschap verder versnippert en burgers steeds meer uiteenlopende digitale kanalen gebruiken, wordt een groeiende groep burgers maar moeilijk bereikt. Het resultaat is dat er meer en meer afstand ontstaat tussen het gevoerde beleid en het begrip hiervoor bij burgers. Of sluiten we doelgroepen buiten die digitaal niet goed mee kunnen komen. Dit frustreert mij ontzettend. Omdat ik weet dat het anders kan. Dat we mensen en vooral de jongeren heel gericht kunnen bereiken en raken door de inzet van de juiste digitale communicatie.

Het ontwikkelen van een website of een app is geen ICT project, maar zouden we moeten zien als een digitaal communicatie project. We moeten net zoveel energie steken in de technische ontwikkeling van een website of app, als we steken in het aanzetten tot het gebruik ervan.

'Mijn vijf adviezen voor kwalitatieve digitalisering van de overheid': lees via deze link de adviezen van Victor Knaap.

De Nederlandse digitale bureaus kunnen helpen

We hebben in Nederland meer dan 140 aangesloten Dutch Digital Agencies. Digitale bureaus die gespecialiseerd zijn in deze aanpak, die graag zouden helpen. Slechts twee van deze bureaus werken sporadisch voor de landelijke overheid. Juist de human centric approach maakt digitale bureaus zo relevant voor de overheid, omdat het gewenste gedrag van de eindgebruiker centraal staat. Ieder bureau onderscheidt zich in haar eigen discipline en kan door de overheid dan ook zo specifiek op een probleem of oplossing worden ingezet.

Zo kan de overheid versnellen en maximale waarde uit design en budget halen. Het is zonde dat de overheid deze waarde in onze samenleving nu niet verzilvert.

Hoe Mediamonks kan bijdragen

Kritiek geven is makkelijk, maar de rol aan de zijlijn bevalt me niet. En ja, ik heb er natuurlijk een zakelijk belang bij, want digitale communicatie is mijn vak. Tegelijkertijd wil ik ook gewoon bijdragen aan de verandering, want de digitalisering van Nederland moet beter. MediaMonks is een Nederlands digitaal maakbedrijf, 20 jaar geleden opgericht in Hilversum en uitgegroeid tot wereldspeler met 4000 Monks. Meer dan 20% hiervan woont en werkt in Nederland. We verdienen ons geld met buitenlandse klanten en overheden en willen onze kennis inzetten om ook Nederland verder te helpen. We zijn trots op waar we vandaan komen en ik vraag me oprecht af waarom het lijkt alsof er zo weinig contact is tussen de overheid en het Nederlandse bedrijfsleven. Er is weinig sprake van echte uitwisseling van visie, kennis en ervaring.

In de gesprekken afgelopen jaar heb ik mezelf de volgende vraag gesteld: Waarom lukt het niet om die verbinding te maken? MediaMonks heeft dit contact wel met andere overheden en het bedrijfsleven. Natuurlijk zijn er dingen mis met de aanbestedingen en de Nederlandse digitalisering, maar de verklaring hiervoor ligt aan twee kanten. Net als veel digitale bureaus was ook MediaMonks niet ingericht om de overheidstaal te spreken en van advies en producten te voorzien. Wij spreken de taal van design, UX, front end, API’s. De overheid die van gedragsbepalers, interventies en werkingsmechanismen om te informeren, involveren of activeren.

Maar wij hebben de kennis en tools die de overheid nu nodig heeft. Digitale creativiteit, content creatie, de connectie met de platformen (Google, Facebook, Snapchat, Tiktok, Instagram, Twitch en Clubhouse). Wij kunnen met onze kennis van deze platformen inzichtelijk maken welke (on) mogelijkheden, risico’s en kansen ze bieden in het bereiken van nu vaak onbereikbare doelgroepen.

Juist nu de overheid zichzelf een zeer strenge code heeft opgelegd met betrekking tot de inzet van deze platformen, is het doorgronden ervan van belang. Deze kennis hebben we en zet ik graag in.

En om daad bij woord te voegen en te kunnen gaan van beleid naar digitaal product, hebben we recentelijk ons team versterkt met experts op het gebied van overheidscommunicatie. Het team van The Odd Shop voegt de expertise van gedragswetenschap toe aan onze design processen. Met onze gecombineerde ervaring op het gebied van data, persuasive creativity en technologie willen we zo bijdragen aan de oplossing van de digitale problematiek bij de overheid. Door de gebruiker centraal te zetten, te denken vanuit de voorkant van web en app’s en onze 20 jaar digitale implementatiekennis, willen we bijdragen aan de verandering waar iedereen binnen en buiten de overheid en politiek op zit te wachten.

Als je tot hier bent gekomen, dank, ik heb ook nog nooit zo’n lang artikel geschreven, maar ik ben vastberaden om mee te helpen bouwen aan een beter digitaal Nederland'.

Victor Knaap.