Nu luiden Eneco en Vattenfall zelf de noodklok: hoe moeten klanten ons betalen?

De deskundigen die de parlementariërs deze week mogen vertellen hoe ze de energienood onder Nederlandse huishoudens moeten lenigen, laten de alarmbellen volop rinkelen. Nibud-directeur Arjan Vliegenthart begint met de mededeling dat zijn budgetinstituut momenteel ‘platgebeld en platgemaild’ wordt door radeloze Nederlanders die aan het eind van de maand nog een stukje onvoldane energierekening overhouden. Tegen de Volkskrant zegt hij: ,,Dit is deels een andere groep dan de mensen die we normaal spreken. Dit is een groep die niet gewend is aan financiële stress, maar nu voor het eerst in jaren weer moeite heeft om rond te komen."

Daarnaast zijn er nog de vaste Nibudklanten die al langer met moeite de eindjes aan elkaar knopen. Het Nibud heeft die groep nu weinig meer te bieden, want de budget- en bespaartips die het instituut aanreikt, passen deze mensen allang toe. Alleen redden ze het daar nu niet meer mee. Vliegenthart schat in dat eenderde van alle Nederlandse huishoudens binnen nu en enkele maanden in geldnood komt als gevolg van de gestegen energieprijzen.

Vervolgens hangen de energieleveranciers aan de noodklok. Ron Wit, directeur energietransitie bij Eneco, meldt dat daar tweeduizend bezorgde en wanhopige klanten per dag aan de lijn hangen. Een kwart van de Eneco-klanten heeft een betalingsachterstand, waarvan tweederde meer dan 1.000 euro achterloopt met betalen. Bram Drewes, directeur klantenervaring bij Vattenfall: ,,Ik werk nu 22 jaar in de energiesector, maar dit heb ik nog nooit meegemaakt. Het aantal telefoontjes is verdubbeld. Bij onze klantenservice staan soms 700 klanten in de wacht."

Enorm bedrag nabetalen

Drewes waarschuwt de Kamerleden dat dit nog de stilte voor de storm is, omdat veel energieverbruikers pas bij de eindafrekening in de problemen komen. ,,Ongeveer 10 procent van onze klanten houdt hun termijnbedrag bewust laag, omdat dit in hun budget past. Deze mensen betalen nu nog netjes hun rekening en zijn daarom niet in beeld als hulpzoeker. Maar die groep moet straks een enorm bedrag nabetalen.’

Aan het eind van het rondetafelgesprek halen twee wethouders uit naar de rijksoverheid. Die is volgens hen alleen maar aan het ‘pleisters plakken’ en weigert armoede als een structureel probleem te zien. De Dordrechtse wethouder Peter Heijkoop: ,,Voedselarmoede, menstruatie-armoede en nu weer energiearmoede: het gaat allemaal over hetzelfde: niet in staat zijn rond te komen. Het Rijk moet structureel iets doen aan het verbeteren van de bestaanszekerheid. De gemeenten kunnen niet blijven stutten, de basis moet op orde zijn."

Hoge energietarieven: wat is de oplossing?

Het probleem is dus duidelijk, maar niet wat de beste oplossing is. Onderzoeksbureau CE Delft heeft in opdracht van Eneco zes mogelijke remedies bekeken. Die variëren van een energietoeslag voor de 800.000 huishoudens met een laag inkomen tot een verlaagd energietarief of een verhoogde teruggaaf energiebelasting voor dezelfde groep. Andere opties die CE Delft heeft bekeken zijn een energietoeslag die gekoppeld wordt aan de zorgtoeslag (daarvan profiteren 4,7 miljoen huishoudens) of een verhoging van de vaste belastingteruggave voor álle huishoudens.

Alleen de laatste twee maatregelen zijn goed uitvoerbaar tegen lage kosten voor de overheid, stelt directeur Frans Rooijers. Het verhogen van de energietoeslag voor lage inkomens alleen (deze groep heeft al 1.300 euro toeslag ontvangen) vraagt veel capaciteit van de gemeenten. Bovendien helpt dat niet de huishoudens die net boven de lage-inkomensgrens zitten, terwijl de betalingsnood in die groep snel toeneemt. Een verhoogde belastingteruggave voor alle Nederlanders heeft als nadeel dat daar ook huishoudens van profiteren die geen hulp nodig hebben. Deze oplossing is met 12,8 miljard euro per jaar ook schreeuwend duur.

Prijsplafond voor huishoudens

Het voorstel van GroenLinks en de PvdA om een prijsplafond in te stellen voor de eerste 1.500 kuub gas en 3.300 kilowattuur elektriciteit die een huishouden per jaar verbruikt, komt volgens Rooijers op hetzelfde neer als een verhoging van de vaste teruggave op de energiebelasting. Kamerlid Henri Bontenbal (CDA) betwijfelt of dat plan uitvoerbaar is, omdat de overheid de energiebedrijven dan moet compenseren voor gederfde inkomsten. Het berekenen van die compensatie is ingewikkeld.

Het verbreden van de zorgtoeslag met een energietoeslag lijkt dus de beste oplossing uit het CE Delft-keuzepalet. Maar het kabinet wil dat de energiebedrijven meebetalen aan de oplossing; die maken immers vette ‘overwinsten’, met dank aan de hoge energieprijzen. De energiebedrijven zeggen bereid te zijn een noodfonds voor energiearmen op te richten, maar hoeveel geld ze daarvoor willen uittrekken blijft onduidelijk.