Koeiemart in Woerden bestaat al 606 jaar

Het Kerkplein in Woerden, woensdag 05.30 uur. Nog maar een halfuur nadat de laatste dronken lui de feesttent uit zijn geveegd, komen uit donkere straten boeren het plein op rijden. De aanhangers gaan open en de eerste koeien, hun huid glanzend van een poetsbeurt, worden naar buiten geleid. Dampende ruggen in koude ochtendlucht. Adrie Vollering herinnert zich de aankomst van de koeien in zijn jeugd als een bijna magisch moment. ,,Als jonge jongen was het de sport met het uitladen te mogen helpen. Het is het moment dat je werkelijk ervaart dat de boer zijn koe naar de markt brengt. Niet zomaar een koe, maar zijn beste koe, zijn Rolls-Royce.''

Jan van Zijtveld krijgt kippenvel van de beelden van dit moment in een film van Alex de Kok. ,,Je ziet de trots van de boer, zijn liefde voor zijn koeien. Voor een dag mag hij laten zien waarmee hij het hele jaar zo graag bezig is.''

Adrie en Jan zijn lid van de werkgroep die de Koeiemart organiseert in de vorm die nu vijftien jaar bestaat. ,,Maar de Koeiemart bestaat al ruim 600 jaar'', zegt Adrie. ,,De markt was een baken in het jaar. Voor boeren en stedelingen. De kachel ging niet aan voordat de Koeiemart was geweest. Daarna verhuisden de boeren van het zomerhuis naar het winterhuis.''

Jan herinnert zich de hoogtijdagen van de markt in de jaren 70. ,,De markt vond eeuwenlang plaats op het moment dat de boer bepaalde met hoeveel koeien hij de winter door kon komen. Hoeveel voer had hij? Moest hij koeien kopen of verkopen? Het was de dag dat alle boeren naar de stad kwamen. Een boer leidt maar een eenzaam bestaan, dus was de Koeiemart ook een sociaal gebeuren. De koop werd beklonken met een borrel. Verder trok de markt andere handel aan. In de jaren 70 stonden er wel 600 koeien op de markt, vastgebonden aan een hek van de kerk of een lantaarnpaal. Het was best wel een rommeltje en het stonk overal naar stront. Maar de historie had er een feest van gemaakt.''

Dat feest kwam in 2001 ten einde, toen de mond-en-klauwzeerepidemie uitbrak. Melkveebedrijven gingen op slot. Het werd pijnlijk duidelijk hoe belangrijk de koeien op de Koeiemart waren.

Adrie: ,,In 2001 en 2002 werden nog wel koeiemarten georganiseerd, maar zonder de koeien. Teruggebracht tot een gewone jaarmarkt was de ziel eruit. In 2002 zeiden we tegen elkaar dat de koeien moesten terugkomen.''

Jan: ,,We begonnen met een stuk of acht koeien. Het jaar erna waren het er al wat meer. Zo groeide het aantal deelnemende boeren weer.''

Adrie: ,,Door de strengere regelgeving mocht er niet meer worden gehandeld in koeien. We hebben dat opgelost door er een wedstrijd van te maken. Dat idee sloeg aan. Boeren doen graag mee, omdat ze kunnen laten zien waar ze hun leven aan wijden. Wij faciliteren ze goed en halen de beste juryleden van Nederland naar Woerden om hun koeien te beoordelen.''

Jan: ,,De juryleden kunnen ook goed aan het publiek vertellen waarop ze de koe beoordelen. Ze vertellen hoe een koe in elkaar zit.''

De Koeiemart, altijd op de eerste woensdag na 20 oktober, nam een hoge vlucht toen in 2007 het heringerichte Kerkplein in gebruik werd genomen. Adrie: ,,Al in 2006 hielden we de Koeiemart op het Kerkplein. Daarmee kreeg het plein de functie van stadshart. Op het plein hoort een echte Woerdense activiteit, niet een kermis. De Nacht van Woerden haakte aan door de wielerkoers de avond voor de Koeiemart te houden. We hadden toen al een grote tent, dus bedacht de horeca om hier na de Nacht van Woerden het feest Woerden Bruist in te houden. Een jaar later wilden ze een nog grotere tent, waardoor wij ook weer groeiden. Zo haakte alles op elkaar in en is het een volksfeest geworden.''

Net als vroeger is er ook altijd een kramenmarkt, waaronder de kaasmarkt en de streekmarkt. Daarnaast is er een show van historische landbouwvoertuigen. Jan: ,,Maar de kern blijft de Koeiemart. Dat is waar wij als werkgroep verantwoordelijk voor zijn. Alle andere onderdelen worden door anderen georganiseerd.''

De boeren die aan de show deelnemen, komen uit heel het veenweidegebied. Ze kunnen allemaal prijzen winnen, maar alleen de koeien uit de gemeente Woerden kunnen Woerdens Mooiste worden. Adrie: ,,Woerdens Mooiste wordt om 13.30 uur bekendgemaakt door de burgemeester. Dan melkt hij ook een koe. Het publiek kan van tevoren raden hoeveel liter hij melkt. De opbrengst van die wedstrijd gaat naar een goed doel.''

De werkgroep is de centrale organisatie, maar feitelijk wordt de markt door de boeren zelf georganiseerd. Adrie: ,,Je moet bedenken dat de boer drie weken van tevoren al met zijn koe bezig is. Allereerst moet het dier medisch gekeurd worden, want hij komt met andere koeien in aanraking. Een koe is niet gewend om te worden geleid, dus moet de boer hem daarin trainen. Hij moet ook gewend zijn om al om 03.00 uur te worden gemolken. Dat is namelijk de tijd dat de boer begint met het transport van de koe naar de markt.''

Jan: ,,Op de Koeiemart mag niet worden gehandeld, dus de boer verdient niks. En toch doet hij mee. Omdat hij trots is op zijn werk en leven.''

woerden.nl

De Boer

Tekst gaat verder onder de foto

Toiletteren, zo noemt agrariër Willem Verduijn uit Kamerik het schoonmaken en oppoetsen van de koeien die hij meeneemt naar de Koeiemart. ,,Het is alsof je een avond uitgaat. Dan zorg je er ook voor dat je er op je mooist uitziet.'' Voordat het zover is, heeft Willem zijn koeien al een paar weken onder zijn hoede genomen. ,,Ze zijn gewend om los te lopen, dus moet je ze mak maken. Een paar weken lang loop ik elke dag even met ze aan een touw.'' Willem wil met vier koeien en twee kalveren meedoen aan de show. In elk geval gaat Anja 16 mee. ,,Zij werd vorig jaar Woerdens Mooiste."

De Deejay

Tekst gaat door onder de foto

Deejay Martin Damen heeft een reeks argumenten waarom de Koeiemart officieel tot cultureel erfgoed zou moeten worden verklaard. Hij heeft de aanvraag half september op de bus gedaan. ,,Ik vind dat de Koeiemart gecultiveerd moet worden, zodat die ook in zekere mate beschermd is. Woerden mag trots zijn op het evenement. Er is in de hele omgeving niets wat erop lijkt.''

Als deejay treedt hij al enkele jaren op tijdens de Koeiemart en ook op de avond ervoor. Dit jaar voor de tweede keer met zijn band Hip, met daarin Eddy Zoey als gitarist.

De Slager

Tekst gaat door onder de foto

Bij slagerij Van Kesteren is het twee dagen voor de Koeiemart net zo druk als voor Kerstmis. Een van de tradities rond de Koeiemart is namelijk het eten van erwtensoep. Het was vroeger de periode dat de restjes bij elkaar werden gedaan in de soep. Zo maakt Gineke van Kesteren haar soep allang niet meer. ,,Ik begin al ruim een maand van tevoren met de voorbereidingen, want we voorzien bijna heel Woerden van erwtensoep. Ze kopen bij ons de zelfgemaakte soep of ze kopen het vlees om thuis zelf de soep te maken."

De Horecaman

Tekst gaat door onder de foto

Voor horecaman Ed Breuren was het een vanzelfsprekendheid op het evenement aan te haken. ,,Ik zit op de stoep van het plein en begeef me als een spin rond de Koeiemart.'' Ed is bestuurslid van Woerden Bruist, waarin vier horecazaken verenigd zijn die samen diverse evenementen in Woerden organiseren.

De samenwerking met de Koeiemart wordt volgens Ed steeds beter. ,,Een paar jaar geleden was het nog ieder voor zich zijn cafeetje draaien. De Koeiemart moest na de MKZ-crisis in een tent. Wij zagen kans er een echt event van te maken, met een podium in de tent. Drie jaar geleden zijn we bij elkaar gaan zitten om het als een collectief aan te pakken. Dat werkt super."

De Wielerman

Tekst gaat door onder de foto

De Nacht van Woerden, een cyclocross in het donker, lijkt weinig te maken te hebben met de traditionele Koeiemart. Arjan van der Horst, voorzitter van de Nacht van Woerden, denkt daar anders over. ,,We zoeken de verbinding tussen beide evenementen. De Koeiemart is uniek in Nederland en misschien wel in de wereld. Toen we bedachten de cross te koppelen aan de Koeiemart, besloten we die in het donker te houden. We zijn redelijk uniek in de wereld - er is er nog eentje in Las Vegas. De Koeiemart is historie. Wij proberen daarop aan te sluiten door de route over de oude stadswallen te laten lopen. Aan onze cyclocross doen de beste veldrijders van Nederland mee.''

Gerelateerde artikelen

Teamwork: samen bouwen aan Park Hilaria

De ondernemers achter het Drakenbootfestival

Festival Emporium zet 500 mensen aan het werk