Lage melkprijs? Dan maar kaas maken

Boerenkaas is een beschermd product, gemaakt op de boerderij van rauwe, onbehandelde melk van koeien. Voor de opkomst van fabrieksmatig geproduceerde kaas rond 1900, was alle kaas boerenkaas. Nederland telde toen 9000 boeren die zelf kaas maakten. Overigens was dat vaak het werk van de boerin.

"De vraag stijgt flink. Boerenkaas is lekkerder, aromatischer dan fabriekskaas en de consument heeft die 2 euro extra ervoor over. En met alle voedselschandalen willen de mensen weten waar hun kaas vandaan komt en wie de kaas heeft gemaakt", zegt voorzitter Irene van de Voort van de Bond voor Boerderij Zuivelbereiders.

BolwerkDeze 102-jarige bond telt driehonderd leden en dat aantal stijgt licht. Zeker gezien de afname van het aantal boerenbedrijven is dat opvallend. Voorzitter Van de Voort schat dat per jaar 10.000 ton kaas rechtstreeks van de boerderij komt, en die productie groeit jaarlijks met 1000 ton.

Het Groene Hart is van oudsher het bolwerk van de boerenkaas. De sappige polders tellen nog circa vijftig, zogenoemde zelfkazende boeren. Zeker 35 zijn aangesloten bij handelscoöperatie De Producent uit 1915 in Gouda. Samen goed voor 2500 ton boerenkaas. "We groeien jaarlijks met met 10 procent", zegt directeur Jacco Bot. Ook het aantal leden stijgt (weer) met 1 á 2 per jaar.

Milieu"Vooral hogeropgeleiden in de grote steden kopen boerenkaas als compensatiegedrag", zegt Annemieke Toersen van de Groene Hart Coöperatie. "Dan doen ze iets goeds voor de boer of voor het boerenland. We zien dat veel zelfkazende boeren maatregelen nemen voor het milieu. Koop je hun kaas, dan steun je dat de boer aan bescherming doet van weidevogels of dat hij de kalfjes langer bij de moederkoe laat."

De Groene Hart Coöperatie is een groep van 27 boeren en telers die ambachtelijk geproduceerde streekproducten maken en verkopen. Veel van hun producten zijn onder het eigen logo te koop bij supermarkten van Hoogvliet. Op 1 juni 2010 ging de coöperatie van start met elf leden.

UitwegDoor de stijgende vraag naar boerenkaas zijn meer boeren zelf kaas gaan maken. Deze trend wordt aangewakkerd door het ineenstorten van de melkprijs die veel boeren in de problemen brengt.

"Voor veel boeren is kaas de uitweg uit de crisis", zegt Van de Voort van de Bond voor Boerderij Zuivelbereiders. "Mede door het afschaffen van het melkquotum is de melkprijs gedaald naar circa 24 cent per liter. Dat is onder de kostprijs van 30 cent per liter. We zien ook dat boeren die al zelf kaasmaken, meer gaan maken."

VerweggistanOud-voorzitter van de Bond, Marga Mooren uit Rijpwetering (zij maakt zuiveldrankjes met wei, een bijproduct van kaasmaken) wijst erop dat volvette kaas weer mag. "Een tijd geleden moest alles light zijn, maar de inzichten zijn veranderd: veel koolhydraten is ongezond, vetten zijn gezond. Als je bewust wil eten, kan je bij de boer kijken hoe de kaas wordt gemaakt. Bij fabriekskaas kan de melk wel uit Verweggistan komen."

Toersen van de Groene Hart Coöperatie merkt toenemende belangstelling van melkveehouders om (weer) zelf kaas te gaan maken. "Er zijn melkveehouders die vroeger kaas hebben gemaakt of die het als hobby erbij deden en die ons nu benaderen. Zij willen professioneler aan de slag. Het was jarenlang lekker makkelijk om aan de Campina hun melk te leveren omdat de prijs goed was, maar die tijd is voorbij."

Koos van Wieringen (62) van Kaasboerderij 't Groene Hart in Hoogmade heeft het melkveebedrijf al grotendeels aan zijn zoon Jack (35) overgedragen en hielp slechts nog een dag per week mee als hobby. Gedwongen door de lage melkprijs komt hij sinds kort weer 3 dagen kaas maken. "Als de boerderij achteruit loopt, dan moet je wat. De melkprijs is 24 cent en ligt onder de kostprijs van 30 cent. Eerst maakte ik een dag in de week kaas voor restaurants, een winkel en voor de huisverkoop. Nu draaien we 3 tot 4 productiedagen van elk tien kazen." Zestig melkkoeien zijn dagelijks goed voor 1300 liter melk.

Zoon Jack, vijfde generatie kaasmaker, is er verbaasd over hoe snel ze een afnemer hadden gevonden. "Meestal kom je er niet zomaar even tussen. Maar Kaashandel Zijerveld in Bodegraven kwam kijken en vond ons bedrijf, met een houten kaastobbe en een kaaspers van een halve eeuw oud, zeer interessant. Zij zoeken kaas met een verhaal." Dat verhaal zit hem in de maatregelen die hij neemt voor de natuur: weidevogelbeheer, uitgesteld maaien, botanische akkerrand en deelname aan het Groene Lintennetwerk: een bloemenlint voor het behoud van de bijenstand.

"Kaasmaken zit in onze genen", zegt Aartje van der Bas (61) uit Nieuwerbrug. "Al meer dan 100 jaar maakt onze familie kaas, en nu doen onze zoon en dochter ook weer. Zij is met een melkveehouder getrouwd, die ook kaas maakt." Aartje van der Bas is blij met de hernieuwde vraag naar boerenkaas, het was de reden om 2 jaar geleden fors te investeren in machines voor het kaasmaken, zoals een 'verdrinkbak'. "Boerenkaas is puur natuur. Valt het in de smaak, zoals de onze, dan gaat die als warme broodjes over de toonbank."

Vroeger heeft de familie met haar kaas veel prijzen gewonnen, maar de laatste jaren hebben ze nauwelijks meer tijd voor deze tijdrovende proeverijen. De 160 melkkoeien, die een groot deel van het jaar buiten lopen, geven per dag 4500 liter melk en daar maken moeder en zoon 26 kazen van 16 kilo van en vijf van 21 kilo. Ze leveren deze kwaliteitsboerenkaas aan handelaars en een deel komt in supermarkten te liggen.

Johan (34) en Hermen (39) Verhoef hebben vorig jaar april de boerderij van hun ouders in Nieuwerbrug aan de Rijn overgenomen. Vader en moeder zijn in 1975 begonnen met het melkveebedrijf en vanaf die tijd hebben ze kaas gemaakt. "Bij de financiering van de overname was het uitbreiden van de kaasproductie doorslaggevend. Als ik alleen melk had geproduceerd, had ik minder gefinancierd gekregen door de bank", vertelt Johan. "Met de kaas verdienen we op dit moment ons geld, de melk levert nu nauwelijks wat op." Vanaf 4 februari maakt hij zijn echte boeren rauwmelkse kaas dus in een gloednieuwe, ruim opgezette kaasmakerij. De werkdag begint om 05.00 uur met het melken van 265 melkkoeien. Van de melk gebruikt hij ongeveer 85 procent voor het dagelijks maken van zo'n 800 kilo kaas. Vandaag is hij met zijn vrouw Daniëlle (31) en stagiair Zeger van Bemmel (19) bezig. "Onze kaas hoort bij de top 25 van Nederland en daarom mogen we ze Cum Laude noemen. We krijgen heel veel positieve reacties."