'Schaarste zal arbeidskrachten te duur maken'

• John van der List (1967)
• Begon in 2001 uitzendbureau Exotic Green (Nu Good Morning)
• In dienst: vijftig personen
• Via Good Morning: 2.000 Oost-Europeanen werkzaam in Nederland.
• Hoofdkantoor: Etten-Leur. kantoren in Steenbergen en Zwijndrecht.
• De jaaromzet: 50.000.000 euro.

Het regent pijpenstelen als John van der List in zijn kantoor in Etten-Leur plaatsneemt aan een grote tafel. Hij is klein van gestalte en praat met een onvervalst West-Brabants accent. Van der List spreekt nauwelijks een woord over de grens. "Ik heb geen talenknobbel", zegt hij lachend. "Behalve Nederlands spreek ik alleen een beetje Engels. Verder niets."

Rozen

Juist deze bescheiden man, uit een boerengeslacht geboren en getogen in Etten-Leur, kent inmiddels alle uithoeken van Polen en Roemenië. En ook in Hongarije is hij aardig thuis. Van der List is een man van de praktijk. Daar ligt zijn kracht. "Ik was tomatenteler en daarna kweekte ik rozen. In 2001 ging het met die handel heel erg goed en was er een tekort aan personeel. In Nederland willen de mensen in het weekeinde vrij zijn en studenten zijn onbetrouwbaar. Dat kun je met het kweken van rozen niet hebben. Dat gaat zeven dagen per week door. Ik kwam op dat moment in aanraking met Polen die werk zochten. Zij namen op hun beurt kennissen en familieleden mee naar Nederland. Zo is het begonnen. Andere tuinders in de buurt zagen dat en vroegen vervolgens ook om hulpkrachten."

Hoogte- en dieptepunt

Op het hoogtepunt van de rozenhandel vlogen in New York twee vliegtuigen in de Twin Towers en werd alles anders. "Na de aanslagen in Amerika zakte de handel in. Ik ben nog een paar jaar doorgegaan met de rozenkwekerij, maar stopte in 2004. Vanaf dat moment had ik alleen nog het uitzendbureau (toen nog Exotic Green geheten, nu Good Morning, red.). Er zijn nu 2.000 mensen via Good Morning aan het werk in Brabant, Zeeland en Zuid-Holland. Vooral in de tuinbouw en de industrie."

Oostblok

Van der List heeft zijn werkterrein in het voormalige Oostblok liggen. Landen als Polen, Hongarije en Roemenië lagen eens in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie. Nu zijn het lidstaten van de Europese Unie. Geen grotere Europeaan denkbaar dan Van der List. "Ik geloof in de Europese Unie. En ja, ik betreur het vertrek van de Britten. Ik snap ze niet. Ik schrik van hun nationalisme. Europa moet één blijven om de concurrentieslag aan te kunnen gaan met de grote machten in de wereld", zegt hij.

Werkwijze

Zijn liefde voor Europa is gemakkelijk te verklaren als je kijkt naar de werkwijze van Van der List. "Ik ben begonnen met Duitse Polen. Dat zijn Poolse mensen met ook een Duitse nationaliteit. Zij komen uit de gebieden die voor de oorlog Duits waren. Deze mensen konden al voordat Polen lid werd van de EU werken in Nederland. In 2004 werd Polen lid van de EU en vanaf mei 2007 konden alle Polen vrij in Nederland werken. Maar zo rond die tijd, vlak voor de economische crisis uitbrak, moest ik uitwijken naar Hongarije om aan de grote vraag naar arbeid te voldoen. Het kantoor dat ik toen in Debrecen opende, moest ik een paar jaar later alweer sluiten. Zo hard kwam de crisis aan. Met name in de industrie. Ik had de Hongaren niet meer nodig, omdat er veel Polen terug op de arbeidsmarkt kwamen. Eind 2010 begon het bij te trekken en ben ik Roemenen met ook een Hongaars paspoort gaan werven (Roemenië werd in 2007 lid van de EU en de inwoners mogen sinds 2014 vrij werken in Europa, red.). Ik herhaalde het trucje met de Duitse Polen. Nu is 45 procent van mijn uitzendkrachten Roemeens, 45 procent Pools en 10 procent Hongaars. Polen wordt steeds welvarender en dus blijven veel mensen thuis of keren ze terug naar huis. Het land heeft er tien jaar over gedaan om op dit niveau te komen, maar Roemenië zal er maar vijf jaar over doen. Het gaat alsmaar sneller. Wel denk ik dat de contrasten in Roemenië groter zullen worden. De kloof tussen rijk en arm groeit. Dat is het verschil met Polen."

Veldonderzoek

Van der List gaat elke keer weer op onderzoek uit in de landen waar hij zijn uitzendkrachten werft. Veldonderzoek is het. Hij gaat de straat op en de winkels in en praat met mensen. De gesprekken gaan steevast via een tolk. "Dit vind ik het leukst van mijn werk. Die landen en de mensen leren kennen. Het is eigenlijk een hobby. Laatst werd ik in Roemenië geknipt door een Oekraïense kapper met ook een Roemeens paspoort. Zo kwam ik op het spoor van een streek in Oekraïne met Roemeense roots. Binnenkort trek ik dat land in om nieuwe arbeidskrachten te zoeken."

Cultuurverschillen

Europa mag dan voor een groot deel verenigd zijn, de cultuurverschillen blijven groot. Het levert Van der List praktische problemen op. "De huisvesting van arbeidskrachten is in Nederland sowieso een groot probleem. Daar komt bij dat je Roemenen en Polen niet bij elkaar in een huis kunt zetten. Dat willen ze niet. Het gaat niet samen. Polen spreken een Slavische taal, Roemenen een Latijnse. Polen is katholiek, Roemenië christelijk orthodox. Als je door Polen rijdt, is het vrijwel overal schoon. In Roemenië kan het in de ene straat schoon zijn en in de volgende een enorme puinhoop."

Ontwikkelingen

Van der List is van nabij getuige geweest van alle belangrijke geopolitieke ontwikkelingen binnen de EU sinds 2001. Hij is er zelf een product van, want zijn vrouw is Pools. "Het is ongelooflijk hoe snel de ontwikkelingen in Oost-Europa gaan. In Polen zie je dat heel goed. Als Poolse mensen nog naar het buitenland gaan om te werken dan kiezen ze eerder voor de Scandinavische landen of Duitsland. Daar wordt het werk beter betaald. Het minimumloon is er hoger dan in Nederland. Dat is echt een probleem. Ik ben daarom voorstander van een verhoging van het minimumloon, zodat het verschil met het uitkeringsniveau ook meteen groter wordt. Dat motiveert mensen met een uitkering om te gaan werken. Nu is het verschil veel te klein." Je zou zeggen dat Van der List zichzelf met deze visie benadeelt, maar hij reageert nuchter. "De vergrijzing zet door. Daarvan ondervinden we steeds meer hinder. We hebben straks veel nieuwe mensen nodig voor al het werk. We redden het niet zo. De schaarste zal arbeid te duur maken."

Mentaliteit

Hij ziet toekomst in Oekraïners met een Roemeense nationaliteit. Zij kunnen mogelijk voor een deel in de stijgende arbeidsvraag voldoen. Aan de mentaliteit zal het niet liggen. "Oost-Europese arbeidsmigranten werken hier voor het thuisland. Ze komen hier voor een beperkte tijd waarin ze zoveel mogelijk willen verdienen. Ze leven in deze periode om te werken, niet andersom. Daarom zijn ze zo succesvol." Van der List ziet ook een tegengestelde ontwikkeling. "De voortschrijdende robotisering houdt me al een tijd bezig. Dat gaat echt heel hard. Het kan een bedreiging voor de onderkant van de samenleving worden. Maar het biedt ook kansen. Ik denk dat ik straks robots haal uit China in plaats van arbeidsmigranten uit Oost-Europa. Wat arbeidsmigranten betreft kunnen de grenzen niet blijven schuiven. Je moet mensen van steeds verder halen en kunt maar betrekkelijk kort van ze profiteren. Ze worden snel te duur. Om maar niet te spreken van de stijgende huisvestingskosten. De robotisering zet nu door in de grote distributiecentra. Waarom zouden tomaten niet geplukt kunnen worden door robots?"

Werkplezier

Er zal met een eventuele handel in robots wel wat van het werkplezier verdwijnen. Elke maand vliegt Van der List nu naar Roemenië. Hij heeft er twee wervingskantoren: in Craiova en Suceava. Daarnaast heeft hij een uitzendbureau in Polen. "Ik weet veel van die landen, maar andersom is dat niet zo. Laatst had ik een delegatie Roemeense burgemeesters op bezoek. Ze kenden Nederland alleen van de wiet, Amsterdam en de walletjes. Dat geldt voor veel Oost-Europeanen. Ik heb die Roemenen Nederland van een andere kant laten zien. Geen Amsterdam dus. Ze waren stomverbaasd dat het hier zo netjes en geordend is. Dat is het leuke van mijn werk. Het uitzendbureau zelf is maar gewoon een kantoor, maar alles daar omheen is hectisch en prachtig. Door de omgang met al die mensen en culturen leer je Europa pas goed kennen."