'Werkgevers die robots gebruiken moeten daarvoor belasting betalen'

Het is voor het eerst dat de vakbond zich laat gelden in deze kwestie. De boodschapper daarentegen heeft z’n dossier paraat. Als voorman van FNV Havens ziet Niek Stam van dichtbij hoe automatisering ten koste gaat van banen. Containerbedrijven in de Rotterdamse haven hebben steeds minder mensen in dienst: vervangen door robots. "Robots betalen geen belasting, kopen niets en dragen geen zorgpremie af", betoogt hij. "Hoe moet de overheid straks aan geld komen?"

Stam wacht niet op het antwoord, maar doceert: "Van de drie grote inkomstenbronnen voor de overheid, winstbelasting, gasbaten en loonbelasting, is de eerste alleen maar verlaagd en loopt de tweede terug. Houden we over de loonbelasting." De geoefend spreker, vorig jaar nog leider van grootste havenstaking in dertien jaar in Rotterdam, pauzeert. "Wil de overheid de inkomsten op peil houden voor onderwijs, zorg en de wegen, zal dit volgens het huidige systeem opgebracht moeten worden door de krimpende groep werkenden."

Opnieuw een pauze: "En verhogen van de belasting op personeel, maakt het voor werkgevers alleen maar aantrekkelijker om te robotiseren." Stam doet zijn verhaal in het kantoor van FNV Havens in Rotterdam. Er hangen spandoeken en vlaggen met gebalde vuisten en de beeltenis van Che Guevara. Dit is een van de meest activistische divisies van de vakbond, maar Stam heeft zijn hoofdbestuur overtuigd van zijn strijd. De FNV gaat nu de barricaden op voor de robottaks. "Deze problematiek speelt niet alleen in de haven. Hoeveel mensen zijn er de afgelopen jaren niet uitgewerkt bij banken en verzekeraars omdat computers hun werk hebben overgenomen?"

Silicon Valley

Er is steun uit onverwachte hoek: computermiljardair Bill Gates pleitte pas ook voor robottaks, om bijvoorbeeld kinderopvang en ouderenzorg te financieren. Het geluid van de Microsoft-oprichter is in Silicon Valley, de Amerikaanse technologiesector, niet eens zo excentriek als het lijkt. Tesla-topman Elon Musk voorspelt het verdwijnen van werk en gaat ervan uit dat iedereen straks een basisinkomen van de overheid krijgt. Toch zijn er net zoveel prominenten te vinden die als gevolg van automatisering weer nieuwe banen zien ontstaan.

De Sociaal Economische Raad (SER), een van de belangrijkste adviesorganen van de Nederlandse regering, bracht dit najaar een rapport uit met als conclusie dat niet te zeggen is of het aantal banen afneemt. Wel stelt de SER vast dat er functies verdwijnen en mensen omgeschoold moeten worden voor nieuw werk. "Omscholen is eerder de oplossing dan robotbelasting", vindt ook voorzitter Piet Fortuin van de collegavakbond CNV. De tweede bond van Nederland is kritisch over het pleidooi van de FNV. "Wij zien ook dat banen verdwijnen. In magazijnen hoeven tegenwoordig geen ramen meer te zitten, want daar werken alleen nog robots. Maar de totale werkgelegenheid is gegroeid."

"Dat vraag ik me af", reageert Niek Stam. "Die nieuwe banen betekenen in ieder geval niet meer werk voor de laaggeschoolden, die vallen buiten de boot." Stam volgt het debat over de robots op de voet. "Het is eigenlijk bizar voor woorden dat die zo’n beetje overal wordt gevoerd, zowel in Silicon Valley, bij de vakbonden als op de werkvloer, behalve in politiek Den Haag. Hierover zouden de verkiezingen moeten gaan, in plaats van over vluchtelingen en Zwarte Piet."

Maatschappelijk nut

Hij heeft nog twee weken om het onderwerp vóór de verkiezingen op de agenda te zetten. Vanavond heeft de FNV’er zijn eerste televisieoptreden over de kwestie. In het programma De Stelling van Nederland kruist hij de degens met presentator Jort Kelder, oud-hoofdredacteur van zakenblad Quote en allesbehalve een vakbondsman. Hij is er klaar voor, zegt Stam. Laat in ieder geval duidelijk zijn: hij en zijn FNV zijn niet tegen automatisering. In ieder geval niet per definitie. "Een chirurg die een operatie beter kan uitvoeren dankzij een robot, natuurlijk ben ik daar niet tegen. En een robot waardoor een arbeidsongeschikte aan het werk kan, dat is een zegen. Het gaat om maatschappelijk nut."

De FNV heeft geen kant en klaar plan liggen over hoe zij denkt de robots te belasten; de vakbond wil de discussie op gang brengen. Stam heeft wel ideeën: "Bedrijven moeten jaarlijks melden hoeveel personeel zij hebben en hoeveel omzet: als het ene is afgenomen en het andere minimaal gelijk gebleven, is dat aanleiding voor een aanslag."