Hier gebeurt het. In de flinke schuur staat de antieke installatie waarmee in de loop der jaren - zonder overdrijven - honderden miljoenen babbelaars zijn gemaakt. Op geheel ambachtelijke wijze. Mooi maar ook zwaar werk, zegt Bas Christiaansen (72), oud-eigenaar van de Middelburgse bakkerij JB Diesch.
,,Als ik het gas aansteek, dan ben ik elf à twaalf uur non-stop bezig. Aan de ene kant ben ik een grote sukkel dat ik dat al die tijd ben blijven doen. Aan de andere kant mag ik trots zijn dat ik het lichamelijk nog kan behappen. Maar het gaat wel wegen hoor. De volgende ochtend moet je niet om acht uur bij me aankloppen. Echt niet.”
Tijd om ermee te stoppen
Het is nu, precies vijftig jaar nadat hij als opvolger van zijn vader aan de slag ging, tijd om ermee te stoppen. Deze week maakt hij nog één keer een lading babbelaars en dan is het gedaan. De installatie, een waar museumstuk, wordt ontmanteld. Het Industrieel Museum in Sas van Gent zou een mooi plekje zijn voor dit erfgoed. ,,Maar de huidige eigenaar van Diesch wil het in zijn eigen zaak mooi opgepoetst hebben staan. Ik vind het prima, als de boel maar bij elkaar blijft. En dan maak ik hier een appartementje van, denk ik”, zegt hij, rondlopend in zijn babbelaarheiligdom.
De babbelaar is eigenlijk een eenvoudig snoepje. Maar toch kan er van alles fout gaan onderweg
Bas Christiaansen
Tijd om de ogen goed de kost te geven, nu het nog kan. Bij de schouw staat het pronkstuk: de koperen ketel. Daarin worden water, suiker en glucosestroop, later aangevuld met een flinke klont roomboter en zout, tot een kolkende karamelmassa gekookt. Daarna zetten de enorme aandrijfriemen langs de wand onder meer een waterpomp in beweging, om vocht aan het geheel te onttrekken. ,,Een prachtige dingetje. Het maakt lawaai, het is power, het is heftig”, zegt Christiaansen met pretogen over de even hoogbejaarde als oerdergelijke machinerie. ,,Dat gaat gewoon niet kapot.”
Wals maakt er vormpjes van
De volgende stap is het ‘suikertrekwerk’, zoals hij het noemt. De gloeiend hete karamel, al gauw zo’n veertig kilo, stort hij op een plaat. Die massa wringt en vouwt hij vervolgens met de hand tot strengen van de juiste stijfheid. De slierten laat hij door de wals lopen, die er gedwee nette babbelaarvormpjes van maakt. ,,Die komen er aan de andere kant uit en voor je het weet ligt de hele tafel vol.”
Hij kan het productieproces dromen. ,,Op zich is het allemaal ook niet zo moeilijk. De babbelaar is eigenlijk een eenvoudig snoepje. Maar toch kan er van alles fout gaan onderweg. Zoals de uitkristallisatie van verkeerde suikerkristallen, wat voor een kettingreactie zorgt. Dan schiet het in de grein, zoals dat in vaktermen heet. Boerinnen gooiden er vroeger azijn in om dat tegen te gaan. Dat is helemaal niet nodig, want je kunt gewoon met een zout werken. Bij een echte goede suikerbakker of chocolatier is de enige azijn die je ziet om bijvoorbeeld het toilet schoon te maken. In elk geval niet om door je product te doen.”
Meer oude ambachten en vergeten beroepen? Bekijk de videoserie Oog van de Meester van De Ondernemer. Via deze link vind je alle afleveringen!
De installatie in Koudekerke heeft precies honderd jaar lang de Echte Zeeuwse Boterbabbelaars gemaakt van JB Diesch, bekend van de winkel op de Markt in Middelburg. Christiaansen verkocht de zaak, die decennialang in de familie was, in 2011. Maar ook daarna bleef hij voor Diesch de snoepjes trouw produceren, omdat er uiteindelijk toch niets gaat boven de ambachtelijk geproduceerde babbelaar.
,,Uiteraard worden in grote suikerwerkfabrieken volop babbelaars gemaakt, zoals bij Napoleon. De manier waarop wij het maken, is nog heel ouderwets, zoals boerinnen dat altijd hebben gedaan op de markt. In suikerwerkfabrieken gebeurt het met roestvrijstalen, dubbelwandige ketels. Dat gaat veel sneller dan ik dat kan, maar daarbij wordt wel smaak aan het artikel onttrokken. Dat proef je.”
In toptijden 20 ton boterbabbelaars per jaar, 20.000 kilo
Hij heeft ze eindeloos veel gemaakt. ,,In de toptijden zaten we toch wel op 20 ton per jaar. Dat is gewoon 20.000 kilo. Weet je hoeveel blikjes je daarmee kunt vullen? Je komt ze op de gekste plekken tegen. Een keer was ik aan het schaatsen in Groningen. Ik kreeg honger, maar had niets meegenomen. Dus ik stapte op mijn schaatsen een supermarkt langs het water binnen. En dan staan daar ineens, in de middle of nowhere, babbelaars voor je snuit. Dat vind ik toch wel heel erg leuk. En al in de jaren dertig werden ze geëxporteerd naar Indonesië.”
Ik ga echt niet met mijn poten op tafel zitten en niks doen. Zo zit ik niet in elkaar.
Bas Christiaansen
De babbelaars zijn altijd een familiegebeuren geweest. ,,Mijn zus staat bijvoorbeeld op zo'n rechthoekig blikje, net als mijn broer. Iedereen in de familie, ook mijn kinderen, heeft op markten gestaan om die blikjes aan de man te brengen.” De laatste jaren is hij blijven produceren, maar wel een stuk minder dan voorheen. ,,Het merendeel wordt afgevuld met babbelaars uit de fabriek, om mezelf een beetje te ontzien”, verklapt hij.
Zestig, zeventig uur per week vol gas
Aangezien hij geen opvolger heeft, komt er een einde aan een waar tijdperk. Diesch blijft de snoepjes verkopen, maar dan niet meer ambachtelijk vervaardigd. ,,Het is toch wel een bijzonder moment, zeker omdat ik op de kop af vijftig jaar lang die babbelaars heb gedraaid. Maar je moet een keer afscheid nemen van de hele boel. Ik ga echt niet met mijn poten op tafel zitten en niks doen. Zo zit ik niet in elkaar. Maar zoals ik vroeger werkte, zou ik ook niet meer kunnen. In het seizoen was het zestig, zeventig uur per week vol gas.”
Of hij zelf van babbelaars houdt? Christiaansen moet hard lachen. ,,We hebben niet eens babbelaars in huis. Ik ben niet zo'n zoet mannetje, maar ik proefde ze wel. Heel oude babbelaars zijn als het ware versuikerd. Als je last hebt van je keel, kun je die het beste nemen. Dat zorgt voor een smaakexplosie in je mond, want ze smelten veel sneller dan gewone babbelaars. Dus die neem ik wel, al komt dat zelden voor. Ik heb niet zo vaak last van mijn keel. En als je zo lang tussen de babbelaars zit, versuiker je zelf ook een beetje.”
