Is er voldoende plaats voor tegenmacht in het bedrijfsleven?

Er is veel gaande in ons prachtige Nederland en dat veroorzaakt bij mij een zekere stress. Enerzijds doordat de bedrijfseconomische zorgen zich opstapelen en het water bij menig ondernemer tot aan de lippen staat. Anderzijds veroorzaakt het politieke spel dat gaande is de nodige ergernis bij mij. Die ellenlange discussies die niet meer lijken te gaan over de inhoud, maar meer weg hebben van een steekspel. Bij dergelijke ‘debatten’ schieten drie spreekwoorden door mijn hoofd:

1. De poten onder iemands stoel wegzagen
2. Hoge bomen vangen veel wind
3. De beste stuurlui staan aan wal

Ja, de recente gebeurtenissen hebben de nodige blunders aan het licht gebracht. Ja, daar moeten de betrokkenen zeker stevig op aangesproken worden. Maar het gevoel bekruipt me steeds vaker dat het ter verantwoording roepen doorgeschoten is in populistische campagnemunitie waarbij de werkelijke problematiek uit het oog wordt verloren. In plaats daarvan lijkt focussen op wat een ander allemaal fout heeft gedaan dé strategie te zijn geworden om als tegenmacht de felbegeerde plek bovenaan de hiërarchische keten te bemachtigen. Een gevolg van sterke, ambitieuze persoonlijkheden tegenover (of naast) elkaar zetten.

En begrijp me goed: een bepaalde plek ambiëren is menselijk. Maar jammer genoeg gaat het ook vaak gepaard met jaloezie, afgunst en betweterigheid, dikwijls afkomstig van mensen aan de zijlijn. Er zijn immers grofweg twee manieren om de top te bereiken: door te klimmen of door de ander naar beneden te trappen. Ga je voor optie 2, dan ontkom je niet aan de, vaak in het bedrijfsleven zo genoemde, politieke spelletjes. Hoewel dat gedragingen zijn waar ondernemers over het algemeen behoorlijk wars van zijn, kan het toch onopgemerkt ook een organisatie binnensluipen.

Binnen de meeste start-ups, scale-ups, familiebedrijven en mkb's tot een bepaalde grootte lijkt politiek niet echt een grote rol te spelen. Wellicht doordat ondernemers in deze gevallen nog dicht bij het vuur zitten en er nog relatief weinig externe tegenmachten zijn. Ook transparantie en weinig hiërarchie spelen hier - denk ik - een belangrijke rol in. Maar zodra een bedrijf groter wordt, krijg je automatisch te maken met nieuwe machtsinvloeden en daaruit voortkomende individuele belangen. En dat kan ook intern z’n weerslag hebben.

Als je niet oppast verandert de actieve doe-cultuur langzaamaan in een passieve om-de-tafel-cultuur. Eindeloos vergaderen in plaats van de handen uit de mouwen steken. Mee mogen vergaderen is je stem laten gelden en het vergaren van informatie is politieke brandstof (oftewel: macht). Soms wordt die informatie gedeeld om hogerop te komen, soms wordt ermee geschermd en soms is juist het achterhouden ervan een manier om de druk op te voeren. Het resultaat: een angstgedreven cultuur waarbij iedereen vooral bezig is met het spel spelen om z’n eigen positie veilig te stellen.

Laten we teruggaan naar het politieke vak waar tegenmacht een belangrijke plek hoort in te nemen. Dat is tenslotte een essentiële pijler van de democratie. Maar qua tegenmacht strijden twee dingen om voorrang: het vakgebied politiek en het afleidende politieke ‘spel’. Waar het vakgebied draait om inhoudelijke tegengeluiden, staan afleidingsmanoeuvres (zoals the blame game) of het populisme centraal bij het politieke spel. En da’s zorgelijk, want hierbij kom je nooit écht tot de kern. Mijn angst als ondernemer is dat het politieke spel, het vakgebied en daarmee de werkelijke boodschap van de tegenmacht gaan overstijgen. De valkuil van een democratie.

Alle politieke ontwikkelingen van de afgelopen tijd hebben mij overigens wel aan het denken gezet. Hoe democratisch is een onderneming eigenlijk? Is er wel voldoende plaats voor tegenmacht in het bedrijfsleven?

Ik vrees het ergste, de exit-route wordt al snel gekozen als visies uiteen lopen, want zo wordt de tegenmacht vaak verpakt en verstuurd in het bedrijfsleven. Voldoende ruimte inbouwen voor tegenmacht waarbij de inhoud centraal staat zou zowel binnen de politiek als in het bedrijfsleven wel een opfrisser kunnen gebruiken. Maar dat kan best lastig zijn weet ik uit ervaring. Want hoe blijf je als groeiende organisatie trouw aan jezelf in het oerwoud van ondernemingsraden en andere beleidsbepalende factoren? Hoe ga je om met nieuwe machtsinvloeden? En hoe zorg je ervoor dat alle tegenmachten een gerespecteerde positie krijgen – en niet alleen de meningen die luidkeels verkondigd worden?

De yogidates die wij organiseren om medewerkers aan te moedigen om te delen wat volgens hen beter kan, zijn een mooie start. Maar de écht confronterende tegengeluiden laten horen, daar kleeft vaak de nodige angst aan. Angst voor discussies, angst dat het leidt tot een zakelijke break-up… Er is meer voor nodig om die geluiden boven water te krijgen. Daarom heb ik besloten dat het voor ons tijd is om een stapje verder te gaan. Het begint bij het kwetsbaar opstellen van de ondernemer en het management.

Maar verder? Ik heb het antwoord nog niet en ben benieuwd hoe jullie hiermee om gaan binnen jullie bedrijf. In één van mijn volgende blogs hoop ik er op terug te kunnen komen.

Alle expertblogs op deondernemer.nl worden op persoonlijke titel gepubliceerd. De standpunten en meningen van de expertbloggers komen niet noodzakelijk overeen met die van De Ondernemer.