Waarom we de koop-verleiding niet kunnen weerstaan

Nibud probeert al jaren mensen op het juiste financiële spoor te zetten, nu zijn ze met de Universiteit Leiden initiatiefnemer van de leerstoel. Is dat echt nodig?

Van Dijk: ,,We kunnen mensen vertellen dat ze meer moeten sparen, maar in de praktijk gebeurt het toch niet of onvoldoende. 40 procent van de Nederlanders heeft geen buffer als het financieel even tegenzit. Als de wasmachine of auto het begeeft, sluiten ze een lening af tegen een hoge rente. Het probleem lijkt opgelost, maar dan ontstaan pas de problemen. Door onverstandige beslissingen. Hoe we die keuzes maken, dáár willen we meer zicht op krijgen."

Waarom nemen we volgens u soms van die onverstandige beslissingen?,,We zijn geen homo economicus, maar homo sapiens. We nemen beslissingen niet alleen puur op rationele gronden, maar ook heel intuïtief of volautomatisch. We laten ons leiden door emoties die we voelen bij een bepaald product of wat onze buren en vrienden ons erover vertellen. Verleiding speelt een grote rol."

Is het ook niet een beetje eigen schuld, dikke bult?,,Soms zien mensen door de bomen het bos niet meer. Ik neem maar even het grote aantal zorgverzekeringen als voorbeeld. Er zijn meer dan vijftig verschillende basisverzekeringen. Mensen laten zich leiden door de goedkoopste premie of besluiten juist op hun handen te blijven zitten. Dan kun je dertig pagina's aan polisvoorwaarden meesturen, maar die lezen mensen niet."

(Tekst gaat verder onder foto)

Dat is altijd zo geweest, gaat dat ooit veranderen?,,Als we meer kennis krijgen over hoe we bepaalde financiële keuzes maken, dan kunnen we consumenten helpen om die verleidingen en impulsen beter te weerstaan. Dat is wat we willen: zorgen dat mensen meer grip krijgen en financieel gezond worden. Ik zal je een voorbeeld geven: bij jongeren blijken de betalingsproblemen te zijn afgenomen. De reden is dat veel jongeren een app hebben waarmee ze een paar keer per dag hun banksaldo kunnen checken. Dat geeft overzicht en dus krijgen mensen meer grip op hun financiën."

Moeten verzekeraars, banken of andere partijen niet gewoon eerlijke producten maken? Dan worden mensen ook niet langer blootgesteld aan ongezonde prikkels.,,Aanbieders hebben een belangrijke taak om financiële keuzes behapbaar te houden. Het beperkte aanbod van hypotheekvormen is een mooi voorbeeld. Er zijn nu nog maar twee opties: lineair of annuïteiten. Vroeger kon je een aflossingsvrije hypotheek nemen, zonder maar een cent af te lossen op je hypotheek. Voor consumenten lijkt dat helemaal prima, maar zij kijken alleen naar het nu en niet wat dit over 20 of 30 jaar betekent."

Die vereenvoudiging is er gekomen dankzij de overheid en de toezichthouder...,,Financieel dienstverleners zijn zich wel meer gaan realiseren dat zij moeten werken aan een duurzame relatie. Het belang van de consument is ook het belang van een bedrijf. En niet alleen bedrijven, heel de maatschappij is erbij gebaat dat mensen financieel gezond zijn."

Want?,,Mensen met financiële problemen ervaren veel meer negatieve emoties. Als de problemen zich opstapelen, kunnen mensen zich ziek gaan melden op het werk, krijgen ze psychische en fysieke problemen, en kunnen uiteindelijk in de schuldsanering belanden. Iemand met problematische schulden kost de maatschappij 100.000 euro."

Wat moet er volgens u gebeuren?,,Mensen zijn gemaksdieren. Nu zijn de verkeerde dingen vaak het gemakkelijkst. We moeten ernaar toe dat de dingen die wél goed voor ons zijn, makkelijker worden."