Hoe blijven we robots de baas?

Als auto's zelf rijden, post machinaal gesorteerd wordt en bankieren via een app gaat, wat blijft er dan over voor al die honderdduizenden mensen die daar hun brood mee verdienden?

Minister Asscher (Sociale Zaken) waarschuwde eind 2014 in een veelbesproken speech voor de gevaren van robotisering en digitalisering, die volgens hem de helft van de banen kan kosten. ,,Robots zijn goedkoop, snel, werken 24 uur per etmaal, zijn nooit ziek, vragen geen loonsverhoging en staken niet."

De vicepremier baseerde zich op economen Frey en Osborne die doemscenario's van baanloze groei schetsen. Voor het kabinet reden om advies te vragen aan een van zijn belangrijkste adviesorganen, de Sociaal Economische Raad, het hart van onze polder. Het rapport wordt vandaag vrijgegeven, SER-voorzitter Mariëtte Hamer geeft alvast een toelichting.

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: hoeveel banen verdwijnen er?,,Het probleem is dat we nog niet exact weten of en hoeveel banen er verdwijnen. Maar of dat nu 10 procent is of de helft, wat fundamenteel anders is, is de snelheid waarmee de veranderingen gaan. Dat heeft gevolgen voor de werkgelegenheid, voor onze maatschappij, maar ook voor de sociale zekerheid en pensioenen. Het begint bij de vraag wáár ze zullen verdwijnen. Als SER willen we dat nu systematisch per sector van de arbeidsmarkt in kaart laten brengen."

Wat is voor u de belangrijkste waarde van dit advies?,,Dat zowel werkgevers als werknemers elkaars belangen onderkennen. Vakbonden zien in dat ze de technologische ontwikkelingen niet kunnen stoppen, werkgevers snappen dat een goede arbeidsmarkt ook voor hen van belang is. Dat is het begin van de oplossing."

Als met robots en ict véél goedkoper gewerkt kan worden, dan doet een bedrijf dat toch?,,Zonder bevolking die je producten consumeert, zijn ondernemingen nergens. Om nog maar te zwijgen van de maatschappelijke onrust en polarisatie die een groot banenverlies meebrengt."

We hebben elkaar nodig...,,Precies. Niet voor niets zegt Hans de Boer (VNO-NCW baas) dat er een sociale paragraaf moet komen. Zo zijn pilots gestart voor regionale adviescentra waarbij experts van de bonden werknemers begeleiden bij het vinden van ander werk."

Als SER zet u zwaar in op scholing. Is dat genoeg om iedereen mee te laten doen?,,We weten in elk geval dat robotisering ten koste gaat van lager- en middelbaar opgeleiden. Kijk naar de werknemers van ING die hun baan kwijtraken. Cruciaal om fit te zijn voor de nieuwe arbeidsmarkt is intellectuele wendbaarheid. Hoogopgeleiden zijn daar beter voor opgeleid dan lageropgeleiden."

Omscholen dus, maar naar wat? Wat zijn de benodigde vaardigheden in de toekomst?,,Wendbaarheid, netwerken en goed kunnen samenwerken worden belangrijke vaardigheden. Het allerbeste is permanent na te denken hoe je vakgebied zich ontwikkelt. Nu hebben nog veel mensen met een mbo-opleiding werk. Dat willen we graag zo houden. Bij sommige banen - ik zag dat laatst zelf bij postbestellers bij PostNL - zie je dat het opleidingsniveau zich ontwikkelt van mbo 2 naar 3 of 4 omdat er bijvoorbeeld steeds meer administratie is vereist.''

Hebben werkgevers daar een verantwoordelijkheid in?,,Ik vind van wel, steeds meer bedrijven pakken dit ook op. Zoals Tata Steel, zij werken met een werkgelegenheidspact waarbij ze werknemers proberen te behouden via omscholing en herplaatsing. Ook kennen ze opleidingsbudgetten. De gemeente Den Haag werkt met een generatiepact waar ouder personeel jongeren traint. Ook in de Rotterdamse haven, waar veel banen door ict verdwijnen, is een plan."

Door het sneuvelen van middenfuncties dreigt een grotere kloof tussen hoog- en laagopgeleiden.,,Lageropgeleiden die zich niet omscholen, dreigen via stapelbaantjes - zoals in een minibusje pakjes bezorgen voor webshops - in hun levensonderhoud te moeten voorzien. Of ze raken werkloos. Dat is een grote zorg."

Kan Nederland de veranderingen aan?,,We hebben een geweldige digitale infrastructuur én veel Nederlandse bedrijven zijn innovatief. Maar we zijn er zeker nog niet. We hebben 2,5 miljoen laaggeletterden, veel meer dan de miljoen toen ik mijn loopbaan in de volwasseneneducatie begon. Ook is regelgeving niet op technologische vernieuwingen aangepast. Veel werkgevers willen experimenteerruimte om te innoveren. Dat kan nu vaak niet."

Somberen we niet te veel? Sinds de industriële revolutie zijn er altijd banen bijgekomen.,,Ik ben helemaal niet zo pessimistisch, in de jaren 30 van de vorige eeuw vreesde iedereen ook al dat de robots het zouden overnemen. Maar dat er tot nu toe meer jobs bijkwamen, wil niet zeggen dat dat altijd zo blijft. De situatie nu is fundamenteel anders. We kunnen daar maar beter goed op voorbereid zijn."