Zorgen om ‘betonrot’ in ondernemersklimaat: ‘We gaan geleidelijk achteruit’

Ja, de economie groeit al een paar kwartalen niet meer, maar dat is alleen maar goed. Dat betekent dat de oververhitting afneemt en niet dat we in een recessie terechtkomen. Nog nooit hadden zoveel mensen een baan, de loonstijgingen waren in decennia niet zo hoog en met de winstgevendheid van de bedrijven zit het ook wel snor.

Lees ook: Klaas Knot roept op: stop met produceren onder de kostprijs

Ook op de internationale ranglijstjes blijft Nederland goed scoren als vestigingsplaats. De goede digitale en fysieke infrastructuur wordt geroemd, evenals de kwaliteit van leven.

Maar er is ook een andere kant, schrijft het AD. Shell, Unilever en DSM verplaatsten de afgelopen jaren hun hoofdkantoor al uit Nederland. Aluminiumsmelter Aldel en zinkproducent Nyrstar stopten met de productie in Nederland vanwege de hoge energieprijzen. En ASML, onze nationale kampioen, waarschuwde dat toekomstige groei in Nederland niet gegarandeerd is.

Vestigingsklimaat gaat achteruit

,,Wij doen regelmatig onderzoek naar het vestigingsklimaat in Nederland. En bedrijven geven aan dat het klimaat in Nederland achteruit gaat’’, zegt Henk Volberda, hoogleraar strategisch management en innovatie aan de Universiteit van Amsterdam. ,,In de recent uitgevoerde Monitor Ondernemingsklimaat zijn we van een 6,7 naar een 6,4 gegaan. En een kwart van de bedrijven geeft ons ondernemingsklimaat zelfs een onvoldoende.’’

En die magere voldoende is niet voor niets, waarschuwt Volberda. ,,Bedrijven merken dat er een negatief sentiment hangt rond grote bedrijven. De discussies gaan over topsalarissen en bonussen. In de politiek heerst het beeld dat bedrijven meer slecht dan goed doen.’’

Overheid is onvoorspelbaar

Bedrijven vinden de overheid ook onvoorspelbaarder. Zo wordt gemakkelijk het belastingtarief verhoogd, en regelingen opeens aangepast. ,,Neem het belasten van de inkoop van eigen aandelen door bedrijven. Dat wordt in de ons omringende landen niet belast. Of de voorgestelde versobering van de belastingvoordelen voor expats. Dat maakt Nederland minder attractief voor buitenlandse kenniswerkers.’’

Kenniswerkers die we keihard nodig hebben voor de ontwikkeling van de high techbedrijven als ASML, chipmaker NXP of een van de vele startups. Peter Wennink, topman van ASML, waarschuwde onlangs ook voor de plannen om minder buitenlandse studenten toe te laten tot Nederlandse universiteiten. Die studenten blijven na hun studie vaak in Nederland hangen en zijn onmisbaar voor een bedrijf als ASML.

‘Doorgroei bedrijven stokt’

Ondernemersvereniging VNO-NCW maakt zich al enige tijd zorgen over het vestigingsklimaat. De lobbyclub voor het bedrijfsleven spreekt van ‘betonrot’ in het vestigingsklimaat. ,,Bedrijven klagen over de teruglopende kwaliteit van de beroepsbevolking, maar ook over het feit dat ze geen aansluiting kunnen krijgen op het stroomnet. Of neem de stikstofproblematiek. Daardoor stokt de doorgroei van bedrijven’’, zegt een woordvoerder van de werkgevers. ,,We moeten ons niet in slaap laten sussen door de lijstjes waarop we goed scoren, we gaan geleidelijk achteruit.’’

Volberda ziet de consequenties al. ,,Chinese bedrijven kiezen voor Duitsland, Indiase bedrijven gaan bij voorkeur naar het Verenigd Koninkrijk. Nederland probeert groene bedrijven aan te trekken. Maar dat is lastig omdat het stroomnet vol zit.’’

Saaier vestigingsklimaat is beter

Maar voor alles is er rust en een bestendige koers nodig, zegt Volberda. ,,Hoe saaier het vestigingsklimaat, hoe beter. Investeringen worden gedaan voor twintig jaar of langer. Voorspelbaarheid is erg belangrijk voor bedrijven.’’

Het negatieve sentiment kan grote consequenties hebben. ,,Een op de zes bedrijven overweegt om nieuwe investeringen in het buitenland te doen. En bij internationale bedrijven is het zelfs een op de drie’’, zegt Volberda. Wennink waarschuwde daar ook al voor. Als er hier niet voldoende mensen voorhanden zijn zal ASML in het buitenland gaan investeren in verdere groei.

Rijk klein land door hoofdkantoren

En dat is fnuikend voor het toekomstige verdienvermogen van Nederland. Nederland is opmerkelijk rijk voor een klein land. Dat is mede te danken aan de aanwezigheid van veel hoofdkantoren van buitenlandse bedrijven. ‘Nederland bokst boven zijn gewichtsklasse’, zoals wijlen VNO-voorzitter Hans de Boer het noemde. Een goed vestigingsklimaat zorgt voor voldoende bedrijvigheid en belastinginkomsten om in de toekomst zorg en onderwijs en andere voorzieningen op peil te houden.

Lees ook: Groene prins Constantijn: ‘We moeten slimmere keuzes maken in Nederland’

De overheid moet veel laten, maar ook dingen doen. Zo is de overheid belangrijk als aanjager van innovatie. Maar de concurrentie om de bedrijven van de toekomst is groot. Duitsland lokt bijvoorbeeld chipfabrikanten met miljarden aan subsidies. Ook Tesla viel voor de potten geld die de Duitse overheden beschikbaar stelden. ,,Daar kan Nederland niet tegenop’’, ziet Volberda.

Nederland investeert minder in onderzoek en ontwikkeling

Maar de achterstand is niet alleen te wijten aan buitenlandse subsidies. ,,Nederland investeert minder in onderzoek en ontwikkeling dan de landen om ons heen. En dat is wel nodig om in de toekomst concurrerend te blijven. We moeten nu al investeren in technologieën voor de toekomst. Fotonica bijvoorbeeld, of kwantumcomputers en Artificial Intelligence’’, zegt de woordvoerder van VNO-NCW.

Die wens lijkt verhoord te worden. Minister Micky Adriaansens van Economische Zaken en Klimaat heeft een nieuwe nota over het industriebeleid geschreven waarbij ze kiest voor tien sleuteltechnologieën waar Nederland in moet investeren voor de toekomst.

De overheid heeft daar een fonds voor opgetuigd, maar het is nog de vraag of dat geld wel echt aan innovatie besteed wordt. ,,De politiek deed al een greep in dat fonds om de verlaging van de benzineaccijns mee te betalen’’, aldus de hoogleraar. ,, Terwijl dat geld hard nodig is om een kennisindustrie op te bouwen en te behouden.’’