Restauratiesteenhouwerij Bambam - inderdaad, naar The Flintstones - kan het werk bijna niet aan, maar personeel is er nauwelijks te vinden, schrijft de Volkskrant. Oprichter Steven Janse: 'De vakopleidingen natuursteenbewerking zijn uitgekleed.'
Lees ook: Deze ambachtelijke slager is maar één dag in de week open
Die ontmoeting leidde tot de geboorte van Bambam Restauratie Steenhouwers. 'De naam is een knipoog naar Bamm-Bamm Rubble, het jongetje met de knots uit The Flintstones. We wilden ons wat minder traditioneel presenteren, een beetje de opstandige puber zijn in het natuursteenwereldje.' Marc bleef de steenhouwer, Steven werd de organisator. 'Vooral vanuit mijn passie voor bouwen en mijn visie op sociaal ondernemen. Mijn liefde voor natuursteen is pas daarna ontstaan.'
De natuursteen - beter gezegd het stof en gruis - zit Janse inmiddels tot in de haarwortels. Hij vertelt over zijn ambachtelijk bedrijf in de voormalige vuilverbranding van Leiden, de ruim honderd jaar oude loods in het stadscentrum waar Bambam is gevestigd. De hoge ruimte biedt moeiteloos plek aan de takelconstructie voor lasten tot 5.000 kilo en gereedschap als een zaagtafel voor grote brokken natuursteen. Speciaal instrument: een wand waarover een dun laagje stromend water vloeit, bedoeld voor het opvangen van opstuivend steenstof.
Overal in de loods liggen oude stukken steen, zoals brokken Belgisch hardsteen van een verwaarloosd en verzakt bordes van een Amsterdams grachtenpand. Op een stelling ligt een replica van de poot van de leeuw op de poort van de Burcht van Leiden. Herstel was noodzakelijk, nadat vandalen de poot hadden afgebroken, samen met het zwaard dat de leeuw strijdvaardig ten hemel hield. Ook staan er vers gehouwen hardstenen reservepalen voor de Pieterskerk in Leiden, klaar voor plaatsing als er weer eens een paal kapot wordt gereden.
Het ging Bambam voor de wind, ook in de crisisjaren. Het leverde zoveel werk op dat mede-oprichter Marc de Groot vaker op kantoor zat dan in de werkplaats of op de steiger. 'Daar werd hij niet gelukkig van', vertelt Janse. 'Onze relatie is nog steeds goed, maar hij is vorig jaar weer begonnen als zzp'er.' Nu heeft Bambam zes mensen in dienst: steenhouwers, beeldhouwers - voor het fijnere, vaak artistiekere werk - en stellers, die de zware stenen producten op hun plek zetten. Over vijf jaar hoopt Janse dat het bedrijf nog iets is gegroeid en bestaat uit kleine zelfsturende teams, naar de ideeën van de Braziliaanse ondernemer Ricardo Semler. Veel eigen verantwoordelijkheid en weinig management. 'Iedereen moet snappen wat voor bedrijf we zijn en wat we willen bereiken. Ik geloof dat aansturing van bovenaf minimaal moet zijn.'
Janse zou ook graag zien dat in dezelfde periode in Nederland de waardering voor ambachtelijk werk als het restauratie steenhouwen flink zou toenemen, net als de financiële beloning. 'Het behoud van ambachtelijke kennis is heel belangrijk. Straks is al die kennis en kunde verdwenen naar lagelonenlanden. Als je dat wilt voorkomen, moet je zorgen dat werken met je handen financieel aantrekkelijker wordt. In deze maatschappij is het makkelijker geld te verdienen met geld dan met arbeid. Dat zou precies andersom moeten zijn. De belasting op arbeid moet omlaag.'
Het zou een van de redenen kunnen zijn dat Bambam moeite heeft personeel te vinden, net als veel andere technische bedrijven. 'We hebben ontzettend veel werk en Bambam zit al vol tot midden 2018. Maar de vakopleidingen voor natuursteenbewerking zijn uitgekleed. De leerlingen krijgen er nu maatschappijleer en Engels en niet veel meer dan een beetje hakken.'
Vaklui herkent Janse aan hun liefde voor detail, al werken zij op 40 meter hoogte aan de ornamenten van een kerktoren. 'Je denkt niet: die voeg zien ze vanaf straat toch niet, dus ik maak me er maar makkelijk vanaf. Je denkt: wat zal de volgende ambachtsman denken van mijn werk als hij dat over enkele decennia tegenkomt? Je hoopt op hetzelfde respect dat wij voelen voor het werk van de bouwers van zo'n kerktoren van een paar eeuwen geleden.'
Een mooi aspect van zijn discipline: 'Je bent met geschiedenis bezig. Gevelstenen en ornamenten worden altijd bewaard. Als ik door Amsterdam loop, kan ik heel wat huizen aanwijzen waaraan wij hebben gewerkt. Grachtenhuizen waarvoor wij een stoep, bordes of gevel-ornament hebben gerestaureerd. Of die Amsterdamse balkonnetjes van ruim een eeuw terug. In veel van die natuurstenen consoles zit ijzer, voor de bevestiging aan de muur. Maar ijzer gaat roesten. Roest duwt de stenen balkonplaat omhoog of breekt die in tweeën. Vervolgens stroomt het regenwater naar het huis in plaats van naar de straat, en ontstaat lekkage. Heel Amsterdam zit vol met zulke probleembalkons. Meestal draait het uit op demonteren, nieuw ijzerwerk erin, waarvoor wij samenwerken met een smid en soms een nieuwe stenen plaat maken en terugplaatsen.'
De krenten in de pap zijn projecten als het herstel van een natuurstenen mausoleum, een familiegraf, op begraafplaats Oud-Kralingen in Rotterdam. Dat vergt denkwerk, over de combinatie van meerdere soorten natuursteen en over de logistiek. Zo kon er alleen worden gewerkt als er elders op de begraafplaats geen teraardebestelling plaatsvond.
En er was de restauratie van een Egyptische grafkapel in het Rijksmuseum voor Oudheden, en het maken van een replica van een stenen kanon op de Doelenpoort van Leiden. 'Soms een beetje luguber, maar sprookjesachtig mooi' waren de ochtenden op de Joodse begraafplaats van het Amsterdamse Zeeburg. 'Als je daar 's ochtends vroeg aankwam, schoten de egels en uilen weg en hingen er nog mysterieuze mistvelden tussen al die scheefgezakte zerkjes. Die mochten wij restaureren en terugplaatsen. Dat soort klussen maken restauratiesteenhouwerij tot zulk mooi en belangrijk werk.'
Het behoud van ambachtelijke kennis is heel belangrijk. Straks is al die kennis en kunde verdwenen naar lagelonenlanden.
