Het Twentse winkellandschap door de ogen van de wetenschapper

Zijn wetenschappelijk onderbouwde conclusies zijn pijnlijk, maar glashelder: er is in Twente slechts plaats voor één echte winkelstad, en dat is Enschede. Alle pogingen om Hengelo en Almelo dezelfde rol toe te wijzen, leiden alleen maar tot verspilling van tijd en geld.

Malschaert vond Twente een interessante onderzoeksregio omdat de leegstand hier nog dramatischer is dan elders in het land. Uit de cijfers die de Sociaal Economische Raad Overijssel deze week presenteerde bleek dat nog maar eens: Overijssel scoort landelijk bijna het slechtst op leegstand van winkels. En volgens Malschaert helpt het daarbij bepaald niet dat provincie en gemeenten zo weinig bereid zijn om scherpe keuzes te maken. In zijn onderzoek constateert hij dat overheden in Twente zich wel bewust zijn van de verschuivingen in het Twentse winkellandschap, maar dat het beleid er nog niet op aansluit: "Vanuit de provincie en de Netwerkstad Twente ziet men graag dat alle drie de kernsteden hun regionale positie behouden. Alle drie de steden zelf tonen ook de ambitie om een regionaal centrum te blijven."

Tekst gaat verder onder de foto

Enschedesestraat in Hengelo (Foto: Marieke Bakker)

En die ambitie is volgens Malschaert toch echt achterhaald. Bezoekersaantallen en vastgoedcijfers wijzen erop dat Enschede als enige winkelstad in de regio de recente malaise op de retailmarkt gaat overleven. Internationale formules als Primark en Hudson's Bay kiezen voor de grootste stad van Twente. In hun kielzog populaire winkels als Zara en Søstrene Grene, plus een heleboel kleinere leuke winkeltjes, die allemaal profiteren van de bezoekersstromen naar de grote trekkers.

Malschaert: "Als je naar het Twentse winkellandschap kijkt, zie je dat Enschede de grote jongen is. Dat merk je aan de manier waarop mensen over de stad praten. Hengelo en Almelo willen daar stiekem heel graag bij aanhaken. Ze zijn zich er wel van bewust dat ze nooit meer dat niveau gaan halen, maar kunnen zich daar moeilijk bij neerleggen. Tijdens mijn onderzoek hoorde ik een paar keer het verhaal over Hengelo, dat vroeger zoveel beter was omdat het als metaalstad geschoolde arbeiders had. In Enschede en Almelo zaten alleen maar armoezaaiers vanwege de textielindustrie. Die nostalgische sentimenten spelen bij bestuurders en winkeliers echt nog een rol, dat maakt het voor hen blijkbaar heel moeilijk om de nieuwe realiteit onder ogen te zien."

En die realiteit is dat de binnensteden van Almelo en Hengelo lang niet zo veel te bieden hebben als Enschede. Na de faillissementen van onder meer V&D, Miss Etam, Dixons en Scapino zijn ze een groot deel van hun beeldbepalende winkelbestand kwijt. Er komen geen spectaculaire formules voor in de plaats en wat overblijft is weinig meer dan wat kleinere kernen als Wierden en Goor ook te bieden hebben. Elk dorp heeft tegenwoordig een Hema, een Action en een Blokker. Die vind je zelfs in de wijkwinkelcentra van Almelo en Hengelo zelf. Bovendien hebben de meeste kleinere Twentse plaatsen ook nog leuke mode- en schoenenzaken, een meubelspecialist of een elektronicazaak. Waarom zou je als consument naar de grote stad gaan als je hetzelfde dichtbij kunt halen? En dat ook nog zonder parkeergeld te betalen?

Tekst gaat verder onder de foto

Leegstand in De Galerij Almelo (Foto: Carlo ter Ellen)

Malschaert: "Mensen halen hun dagelijkse en wekelijkse boodschappen het liefst dichtbij. Als ze echt een dagje gaan funshoppen, willen ze best verder reizen, als dat meer fun oplevert. Omdat Enschede het grootste en meest gevarieerde winkelaanbod heeft zal ze die strijd vrijwel altijd winnen. Het is voor Hengelo en Almelo vrij kansloos om in te zetten op die doelgroep. Die laat zich ook niet overhalen met leuke sfeeracties. Sfeer is maar één van de aspecten waar consumenten op letten. Ze vinden bereikbaarheid en een grote keuze aan winkels belangrijker. Enschede heeft het winkelaanbod en de bereikbaarheid - die grote parkeergarage onder het Van Heekplein is echt een goede zet geweest. En dat parkeren geld kost vinden mensen niet erg, als een stad veel te bieden heeft. Maar parkeergeld betalen voor winkels die je in je eigen dorp ook gratis kunt bezoeken, dat is wel een probleem."

Volgens Malschaert wordt het hoog tijd dat bestuurders echte keuzes gaan maken. Hij ziet in alle bestuurslagen een dubbelhartigheid die niemand ten goede komt. De jonge onderzoeker: "De gemeentebesturen van Almelo en Hengelo zijn bijvoorbeeld niet bereid om te stoppen met investeren in hun sterke wijkwinkelcentra, de meubelboulevard en Westermaat, of om daar parkeergeld te heffen om zo de concurrentie voor de binnenstad minder hevig te maken.

Aan de andere kant belijden ze wel dat ze de binnenstad willen versterken en daar wordt ook geld ingestoken. Maar als je geen échte keuze voor het centrum maakt is dat gewoon verspilling van kostbare middelen. En ook op regionaal en provinciaal niveau wordt niet echt gekozen. De provincie Overijssel vindt dat gemeenten hun eigen verantwoordelijkheid hebben, maar die doen niet aan onderlinge afstemming. Daardoor worden er in heel Twente kansarme winkelgebieden met behulp van subsidies kunstmatig in stand gehouden. Ik snap best dat het voor bestuurders lastig is om die keuzes te maken, maar als je de krappe beschikbare middelen zo versnippert leidt dat alleen tot verspilling, en nergens tot versterking."

Abel Malschaert (26) is geboren en getogen Amsterdammer. Hij studeerde sociale geografie aan de Universiteit van Amsterdam en deed zijn master in economische geografie aan de Universiteit Utrecht. Hij heeft familiebanden met Twente.