Dit is waarom het directeuren en ceo’s weleens naar de bol stijgt

Wangedrag door mensen in machtsposities is van alle tijden, zegt David in het AD, die ook adjunct-professor is aan TIAS Business School Tilburg en auteur van het boek Macht! ,,Sla de geschiedenisboeken er maar op na. Als het zoveel voorkomt, dan ligt dat vast niet alleen aan de persoonlijkheidstrekken van de heerser in kwestie, was al langere tijd de gedachte binnen de psychologie. Er moet iets meer aan de hand zijn met mensen die macht verwerven.’’

In recente wetenschappelijke bevindingen is dat vermoeden nu ook bevestigd. ,,In scans van de hersenen zie je veranderingen optreden bij deze mensen. De biochemische processen in het brein veranderen.’’ Een cocktail van hormonen wordt gefabriceerd die ons moeten helpen een sterke, zekere leider te zijn en vooral om de macht vast te houden.

Onoverwinnelijk

Er wordt ten eerste meer testosteron aangemaakt. ,,Dat hormoon associeerden we vroeger met de man, maar ook vrouwen hebben het. Onder invloed van testosteron voelen we ons onoverwinnelijk. Het geeft ons zekerheid over onze beslissingen als leider.’’ Het nadeel is dat een leider er narcistische trekjes door kan krijgen en de goede raad van zijn team niet op waarde schat.

Daarnaast produceren de hersenen meer dopamine, het gelukshormoon. ,,Dat wordt ook gestimuleerd als we bijvoorbeeld iets lekkers eten of seks hebben. Dat gelukzalige gevoel is verslavend. We willen het vasthouden. Het verklaart waarom mensen in machtsposities die macht zo moeilijk uit handen kunnen geven.’’

Terugvechten

Tot slot is ook de aanmaak van adrenaline en cortisol hoger. De adrenaline helpt ons te concentreren, maar zorgt er ook voor dat we minder goed afgesteld zijn op onze omgeving. Cortisol, het stresshormoon, bevordert onze prestaties maar vermindert ons empathisch vermogen. David: ,,Ook dat zijn logische processen als je naar de vroegere functie daarvan kijkt. Wil iemand jouw machtspositie afpakken, dan moet je terug kunnen vechten. Het kan oorlog worden. Medelijden met die persoon of begrip voor zijn positie zou je alleen maar belemmeren.’’

Vanuit onze natuurlijke oorsprong zijn deze veranderingen in de hersenen logisch en nuttig, aldus David. Het draaide vroeger immers om overleven. ,,Een gemeenschap redt het niet als de leider niet zeker is van zijn zaak.’’ In de huidige werkomgeving zijn die veranderingen echter niet altijd even nuttig. In de kantoorjungle zitten medewerkers niet te wachten op een directeur die het naar zijn bol is gestegen en zijn wil als enige wet duldt.

Te hoog te paard

David wordt geregeld ingeschakeld door grote bedrijven om te helpen ontsporingen te voorkomen. Recentelijk is hij langs geweest bij arbeidsbemiddelaar Olympia voor een gesprek. Dimitri Yocarini is sinds 2016 ceo van Olympia. Hij herkent het beeld van de leider die verandert onder invloed van macht. ,,Ik herken het in onze organisatie niet, maar zie het om me heen wel eens gebeuren. Op het moment dat mensen grote stappen maken binnen een organisatie lijken ze soms wel te veranderen. Het lijkt of ze uit die de verhoogde status een vorm van bevestiging halen. Dat dat hen verheven maakt boven de rest. Ze gaan veel te hoog te paard zitten.’’

Yocarini ziet een verandering in hoe men zich opstelt. ,,Het is of er een emotionele laag bij komt. Dat het een biologisch proces is wil ik best geloven. Ze lijken afgeleid door alle mooie dingen die bij hun nieuwe positie horen - geld of andere extra's - en houden meer afstand tot anderen. Ze zoeken minder de verbinding met de mensen om zich heen. Gelukkig zie ik meer voorbeelden van leiders die het wel lukt om goed om te gaan met hun positie.’’

Hoe zit dat eigenlijk met Yocarini? Is hij zelf veranderd onder invloed van macht? ,,Nee, ik heb er heel diep over nagedacht, maar dat speelt bij mij niet. Ik zoek juist die verbinding. Mensen mogen mij heus tegengas geven, graag zelfs. En we mogen het ook over iets oneens zijn.’’

Trainees

Hoewel veranderingen onder invloed van macht natuurlijk zijn, zijn ze wel enigszins af te remmen, zo stelt psycholoog David. In de opleiding van aankomende ceo’s en directeuren moet aandacht aan het onderwerp besteed worden. ,,Het helpt om in een vroeg stadium bewustwording te bewerkstelligen. Toekomstige leiders moeten in een vroeg stadium - als ze nog maar trainees zijn - leren over wat verantwoordelijk leiderschap inhoudt en wat het belang is van de band met de rest van het team.’’

Bedrijven kunnen volgens David veel doen om machtsmisbruik binnen de organisatie tegen te gaan: ,,Het begint met hoe je de organisatie inricht. Mensen zijn het meest gevoelig voor die veranderingen in de hersenen als ze plotseling veel macht krijgen. Daar loopt een goed voorbeeld van rond in Amerika. In Nederland zie je het gebeuren bij politici die bijvoorbeeld opeens partijleider worden.’’ De kans dat mensen ontsporen, is kleiner als de stappen die zij maken ook kleiner zijn.

Ook beloningsstructuren en extraatjes moeten onder de loep genomen worden. ,,Een auto met chauffeur kan nuttig zijn als iemand veel onderweg is, maar ga verstandig om met het uitdelen daarvan. Geef alleen iets als het noodzakelijk is voor het uitvoeren van het werk.’’

De waarde die binnen het bedrijf aan het werk gehecht wordt, kan machtsmisbruik tegengaan. De leider moet niet zichzelf, maar het werk dat gedaan moet worden als het belangrijkste zien. ,,Een visie hebben en uitdragen speelt daarin een grote rol. Als we verbintenis voelen met het werk dat we doen, heeft dat een sterker effect dan de verleidingen die macht met zich meebrengen’’, stelt David. ,,Dan is er ook minder noodzaak om regels te stellen en op te letten dat er geen excessen optreden. Mensen zijn dan niet bezig met zichzelf of hun macht, maar met het doel. Het blijft een diepe menselijke wens om bij te dragen aan iets wat waarde heeft.’’

Tegengas

Yocarini’s visie voor het bedrijf speelt een grote rol in hoe hij zich opstelt. ,,Ik probeer me vooral te richten op wat we met het bedrijf willen bereiken: we willen mensen werk van betekenis bieden. Een goede impact hebben op de wereld om ons heen. Dat moet je samen doen met je werknemers, en dat helpt denk ik ook in hoe ik me opstel. Het werkt dan echt niet om als een afstandelijke leider hoog op je apenrots te gaan zitten.’’

De ceo van Olympia vindt het belangrijk om met beide benen op de grond te blijven staan, zo stelt hij. ,,Dat zal ook de invloed van mijn familie zijn. Ik kom uit een ondernemersgezin. Toen ik 14 was nam mijn stiefvader mij apart en zei, ‘Succesvol zijn willen we allemaal, maar er is ook een andere manier om impact te hebben in het leven. Kijk naar wat je bereikt en hoe betekenisvol dat is voor de wereld.’ Destijds kon ik nog niet veel met dat advies - ik was nog zo jong - maar nu is dat het leidmotief van mijn handelen.’’