Wat directies en Madonna met elkaar gemeen hebben

Agile, Big Data of Competentiemanagement. Theorieën, maar vooral 'modemerken' uit de managementindustrie. Directies omarmen graag hun adviezen, maar waarom?!

Kijk naar McKinsey. Het vermaarde adviesbureau belandde ooit in een diepe crisis. McKinsey had jaren goed verdiend aan zijn multidivisiemodel. Opeens stopte de telefoon met rinkelen. Het modelletje was uit de mode...

Een typisch voorbeeld, betoogt Stefan Heusinkveld, want managementtheorie heeft volgens hem meer met mode te maken dan met doorwrochte wetenschap. De onderzoeker van de Vrije Universiteit in Amsterdam vertelt in zijn ontnuchterende boek De Managementideeënfabriek over zijn onderzoek naar managementtheorie en adviesbureaus.

Wat hebt u ontdekt?

,,Het is regelmatig tijd voor een nieuw model, of een nieuw label voor hetzelfde model. Zo zag ik hoe een prominente managementdenker sprak van 'primaire processen radicaal aanpakken'. Twee jaar later promootte hij onder hetzelfde label een stap-voor-stapbenadering, waarschuwend voor de problemen van een radicale aanpak. Adviesbureaus vertelden voor mijn onderzoek dat sommige labels niet meer verkocht raken. Ze zijn opeens van gisteren. Dan gebruiken ze nieuwe termen om bestaande methoden en dienstverlening te blijven gebruiken. 'Is e-business de trend, dan ga je als consultancy meedoen en noem je alles e-everything', zei iemand. Het is een beetje als Madonna.''

Pardon, managementtheorie is als Madonna?

,,Ook Madonna komt steeds terug in een nieuwe verpakking. Dat geeft haar de mogelijkheid creatieve producten steeds weer in de markt te zetten. Managementboeken zijn ook producten van de creatieve industrie. Ze komen uit een ideeënfabriek. Ze moeten in de markt worden gezet en verkocht. Alleen al in Amerika verdubbelde deze boekenmarkt in tien jaar naar 1 miljard dollar. Bestsellers zijn goud waard. Er is in de VS zelfs een geval bekend van een uitgever die 10.000 boeken inkocht om hoog op de lijstjes te komen.''

Zijn ze wetenschappelijk oké?

,,Soms gebruiken ze bekende wetenschappelijke theorieën, maar voor managers beter verteld. Neem de gedachte dat de best presterende bedrijven zich kenmerken door een sterke organisatiecultuur. Tien jaar na de publicatie van het bij managers beroemde boek In search of excellence draaiden de meeste van de genoemde bedrijven slechter, een derde keek tegen verlies aan en ook waren er een paar failliet. De bedrijven presteerden minder dan gemiddeld. Toch heeft het boek enorme impact gehad. Er kwam nieuw, degelijk onderzoek en discussie over het belang van de bedrijfscultuur. Dat is er zeker, ze zagen het goed. We moeten niet alleen negatief zijn over managementdenkers en bedrijfsgoeroes. Voor de goeroe is alleen de waarheid niet het belangrijkste. Het is dubbel.''

Goeroes als alternatieve genezers. Het werkt niet, maar het helpt wel?

,,Ik sprak voor mijn onderzoek een directeur van een it-bedrijf. Hij studeerde zelf moleculaire wetenschappen. Met gezond verstand heeft hij zijn bedrijf opgebouwd. Hij wil ook wel eens met een consultant sparren. Daar heb je als manager een eigen vaktaal voor nodig. Die boeken en theorieën bieden dat. Bijvoorbeeld voor echte problemen zoals betere samenwerking tussen afdelingen. Vergelijk het maar met het verhaal van de drie verdwaalde bergbeklimmers. Met behulp van hun kaart vinden ze samen de juiste route. Later blijkt die kaart over een heel ander gebied te gaan. Maar zo konden ze wel de wereld om zich heen benoemen en een werkend plan maken.''

Gelooft de beurs ze?

,,We weten dat meedoen met de managementmodes goed is voor de bedrijfsreputatie. Je bent interessant als moderne werkgever en de beurs waardeert je beter. Neem DAF Trucks. Dat wilde in de jaren 90 aan de slag met lean management, een methode om zo zuinig mogelijk zo productief mogelijk te zijn. Dat hielp echt bij het krijgen van een goede banklening. Zonder te weten of de methode zou werken.''

Wat wordt de nieuwste mode?

,,In crisistijd ziet men geen heil in de verfijning van processen. Er wordt in slechte tijden meer gekeken naar het 'kneden' van personeel; mensen inspireren en motiveren om de productiviteit te verbeteren. Zit de economie in de lift, dan wordt er weer geïnvesteerd in innovatie, nieuwe technologie. Dat levert managementideologieën op over de harde kant van organisaties, gesleutel aan de werkprocessen, beoordelings- en beloningssystemen. Directies denken zo de investeringen er uit te kunnen halen.''