Hoe zzp'er Gideon Borman omgaat met zijn innerlijke criticus

'Leuk ding, dat pannetje', zeg ik terwijl mijn vriendin de vaatwasser uitruimt. Alhoewel ik wel vaker een complimentje geef, kijkt ze me nu verbaasd aan. `Toffe kleur', doe ik er een schepje bovenop, ‘Heb je die nieuw?’

,,Meen je dat nou?” vraagt ze op een toon waardoor ik me ongemakkelijk begin te voelen. ,,Dat zei je vorige keer ook toen je deze steelpan zag. Anderhalve week geleden. Toen hebben we het er nog uitvoerig over gehad.” Ik kan me er niks van herinneren. Niet van de pan. Niet van het gesprek. Ik graaf in mijn geheugen, maar het enige waar ik op stuit is gêne.

Iedereen vergeet wel eens wat

Dezelfde gêne voel ik wanneer ik met de vraag ´Hoe was je reis naar Azië?' handig omzeil dat ik niet meer weet of die vriend nou op vakantie was naar Thailand of Sri Lanka. Natuurlijk vergeet iedereen wel eens wat. Ik weet dat ik daarop geen uitzondering ben. Wat me op zulke momenten raakt is het stemmetje in mijn hoofd. Het stemmetje dat roept: ’Zie je wel, je bent veranderd door je coma. Weet je zeker dat je geen hersenletsel hebt opgelopen? Je bent beschadigd en ze merken het aan je.’ Het nietsontziende oordeel van mijn innerlijke criticus.

De revalidatie sinds mijn hartstilstand kent veel facetten: fysiek herstel, spieropbouw, fitheid, traumaverwerking, werkopbouw, cognitieve training en verandering van m’n voedingspatroon. Maar de grootste uitdaging is die innerlijke criticus. Die bemoeit zich namelijk met al de genoemde aspecten. Ik vind het lastig om nooit meer zeker te weten of iets mij gewoon niet lukt, of dat het wellicht een beperking is die ik over heb gehouden aan mijn bijna-doodervaring. Mijn innerlijke criticus richt zich consequent op het laatste. Wanneer ik tegen mijn grens aanloop ben ik een aansteller, wanneer ik nee zeg bot, wanneer ik mijn rust pak ben ik lui en wat ik wel doe is nooit meer zo overtuigend als voorheen.

Aansporing tot grote prestaties

Natuurlijk was hij er vóór mijn hartstilstand ook al. En laat ik niet vergeten dat deze stem mij vaak tot grote prestaties aanspoort; cartoons kunnen komischer, zinsneden scherper, concepten verrassender. Mijn innerlijke criticus bewaakt de kwaliteit bij alles wat ik doe. Maar regelmatig slaat hij door. Als een opdrachtgever op mijn offerte reageert met 'dat is enigszins boven ons budget', hoor ik in mijn hoofd: 'dat ben je niet waard. Je vraagt teveel’. En dan werkt het belemmerend. In dit geval voor mijn omzet; breder gezien voor mijn ondernemerschap en voor mijn leven als geheel.

Dat leven ben ik sinds mijn herstel bewuster aan het inrichten. Daarbij zet ik ook de stap van zelfkritiek naar zelfreflectie. Dat betekent niet dat de innerlijke criticus monddood moet: hij blijft een belangrijke signaalfunctie. Ik luister naar de thema´s die hij aansnijdt, maar laat me er niet door dicteren. Of een befaamde quote: 'je moet niet alles geloven wat je denkt'.

Op die manier ontstaat ruimte voor beweging. Van oordeel naar oplossing. Het treffendste voorbeeld hiervan betreft de grootste uitglijder uit mijn loopbaan, enkele jaren geleden. Voor het eerst in mijn cartooncarrière mag ik bij een internationaal congres een beeldverslag tekenen. Deze klus valt midden in mijn stressvolle echtscheiding. Desondanks heb ik het gevoel alles prima onder controle te hebben.

Almere of Almelo?

Ruim op tijd meld ik me met mijn tekengerief in het stadhuis van Almere. Daar kom ik achter mijn vergissing. Ik zit er twee letters naast. Het congres is in het stadhuis van Almelo, 140 kilometer verderop. Mijn innerlijke criticus wil me neerknuppelen om deze onprofessionele blunder, die me zakelijk mijn kop zal kosten. Ikzelf haal een paar keer diep adem en bel de opdrachtgever.

Een verklaring voor mijn vergissing heb ik niet. Wel excuses en een oplossingsgericht voorstel. Daarna race ik naar Almelo, waar ik slechts 20 minuten van het ochtendprogramma mis. In een pauze laat ik me daarover bijpraten, zodat mijn visuele samenvatting net zo volledig is als andere keren. Ik bied nogmaals mijn excuses aan, benadruk hoe vervelend ik dit voor de organisatie vind. De niet gewerkte tijd breng ik in mindering op de factuur. En als goedmaker creëer ik met de aanwezige filmploeg ter plekke een animatiefilmpje van de treffendste cartoon van die dag. Mijn afsluitende presentatie, voor het eerst Engelstalig, staat als een huis. Maar mijn grootste triomf is dat ik me niet laat lamleggen door mijn innerlijke criticus. Dat ik oplossing kies in plaats van oordeel.

Naast een alsnog tevreden klant en een wijze les, heb ik er ook een sterk verhaal aan overgehouden. Een verhaal dat ik graag mag vertellen, bij voorkeur bij een kop koffie. Met opgeschuimde melk. Uit een roze steelpannetje. Leuk ding trouwens. Zeker nieuw?