Wordt dit kabinet zzp-vriendelijker?

Zzp’ers krijgen het zwaar onder het nieuwe kabinet, zo luidden de eerste analyses van het coalitieakkoord van Rutte-IV. Logisch dus dat belangenorganisaties voor zelfstandigen meteen aan de poort klopten om in gesprek te gaan met de nieuwe bewindslieden. De uitnodigingen voor kopjes koffie zijn al direct na de installatie van het kabinet verstuurd, inclusief glasheldere wensenlijstjes. ,,In het coalitieakkoord lees ik slechts een paar bullets over zzp-beleid die weinig zijn onderbouwd”, zegt Cristel van de Ven, voorzitter van Vereniging Zelfstandigen Nederland. ,,Laten we dat positief benaderen: het biedt kansen om het beter te gaan regelen. Daarom blijven we voortdurend in gesprek met de politiek en overheid. Ook over de enorme schulden die veel zelfstandigen hebben gemaakt omdat ze niet in aanmerking kwamen voor TVL-, Tozo- of Tonk-steun.”

Eenzelfde reactie is te horen bij Margreet Drijvers, directeur van Platform Zelfstandige Ondernemers (PZO). ,,In het coalitieakkoord zijn weinig woorden vuil gemaakt aan zelfstandigen, maar dat biedt juist kansen om er wél veel woorden aan vuil te gaan maken”, zo reageert Drijvers. ,,De arbeidsmarkt lijkt in het akkoord vooral een afterthought, iets dat ook nog even snel is toegevoegd. Kortom: geen dichtgetimmerd plan, dus is er nog ruimte om te onderhandelen.”

Zorgen over versnelde afbouw van zelfstandigenaftrek

,,In het coalitieakkoord stond niet zo heel veel over zzp-beleid”, constateert ook Irene van Hest, manager van FNV Zelfstandigen. Ze kijkt met gemengde gevoelens naar de belangrijkste kabinetsplannen voor de zzp-doelgroep. ,,Het is een feit dat de zelfstandigenaftrek niet goed functioneert, dus zijn wij voor het ontwikkelen van een alternatief. De versnelde afbouw baart me echter wel zorgen. Veel zzp’ers hebben die aftrek nu gewoon nog nodig. Daarom pleiten wij voor compensatie van inkomensverlies.” Ook een goede pensioenvoorziening is een prioriteit van FNV. ,,We willen niet dat er straks een grote groep zzp’ers is die na pensionering alleen maar AOW ontvangt. We willen dat de positie van zelfstandigen structureel wordt verbeterd.”

De versnelde afbouw van de zelfstandigenaftrek ontvangt ook bij PZO geen applaus. ,,Wat mij betreft is dat alsof je met een kanon op een mug schiet”, verzucht Drijvers. ,,Deze maatregel is gericht op een klein deel van de zelfstandigen, voor wie deze aftrek vanwege hun lage inkomen een wezenlijk deel van hun omzet is geworden. Wij pleiten liever voor fiscale maatregelen waarmee ondernemerschap actief wordt ondersteund, zoals investeringsaftrek of het stimuleren van het opbouwen van een buffer. Daarmee ondersteun je hun groei en ontwikkeling.”

Vooral lastenverzwaring voor zelfstandigen

Van de Ven (VZN) vraagt zich hardop af wat volgens het kabinet de positie van zelfstandigen wordt op de arbeidsmarkt. ,,Wij worden niet blij van de huidige plannen. Nu dreigt er vooral lastenverzwaring voor zelfstandigen: bovenop de versnelde afbouw van de zelfstandigenaftrek komt een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) voor zelfstandig ondernemers. Voor de goede orde: wij zijn voor een modern sociaal stelsel voor zelfstandigen, maar zien liever een collectieve AOV-basisvoorziening voor álle werkenden. Modernisering van de arbeidsmarkt moet een totaalpakket zijn. Dat los je niet op met een verplichting voor één specifieke subgroep.”

De zelfstandigenaftrek kan wat VZN betreft voorwaardelijk blijven bestaan. ,,Zorg dat hij wordt gebruikt waarvoor hij is bedoeld: om sociale en ondernemersrisico’s mee af te dekken. Dus om te investeren in jezelf, bijvoorbeeld in een opleiding, een AOV of een aanvullende oudedagsreserve. Die aftrek kun je alloceren, oormerken, op een rekening stallen voor bovengenoemde doeleinden. Zelf noemen wij dat de trampolinerekening. Dan haal je de perverse prikkel weg om de zelfstandigenaftrek te gebruiken om te concurreren op arbeidsvoorwaarden. Zo geef je juist een fiscale stimulans aan zelfstandigen om een buffer op te bouwen voor latere of slechtere tijden.”

Kloof tussen vast en flexibel werk

,,Het vorige kabinet had zich ten doel gesteld om de kloof tussen vast en flexibel werk te verkleinen”, schetst Roos Wouters, oprichter van de Werkvereniging, die zelfs een rechtszaak start tegen de Staat. ,,Daarmee had het zich verbonden aan de suggesties van de invloedrijke commissie-Borstlap, maar het is ronduit opmerkelijk dat de regering precies het tegenovergestelde is gaan doen. Mensen met de meeste werkzekerheid kregen nóg meer zekerheid, terwijl de overheid juist meer geld ging vragen aan mensen met minder zekerheid. Er wordt niets van werknemers gevraagd, terwijl zzp’ers al twee jaar lang hun reserves moeten opeten, meebetalen aan al die NOW-steun en straks ook nog te maken krijgen met een verlaagde zelfstandigenaftrek en verplichte AOV. Zo vergroot je de kloof tussen vast en flex alleen maar.”

Verplichte AOV, wel of niet?

Een goede arbeidsongeschiktheidsverzekering is volgens Drijvers (PZO) heel belangrijk. ,,Het was belangrijk om aan tafel te zitten bij het advies hierover van de Stichting van de Arbeid, om de belangen van zelfstandigen te behartigen”, zegt ze. ,,Je kunt het sociale zekerheidsstelsel niet in een paar dagen helemaal aanpassen, maar deze maatregel is een goed begin. Het is belangrijk dat er een stevig vangnet komt, zeker voor zelfstandigen die anders een heel kostbare individuele arbeidsongeschiktheidsverzekering moeten afsluiten.”

Van een verplichte AOV voor zelfstandigen is FNV wel echt een voorstander, aldus Van Hest. ,,Momenteel laat de sociale zekerheid voor zelfstandigen gewoon te wensen over. We kennen allemaal de cijfers: slechts één op de vijf zelfstandigen is verzekerd voor arbeidsongeschiktheid en velen hebben een buffer waarmee ze het slechts een paar maanden volhouden. Het positieve van een verplichte AOV is dat iedereen dezelfde premie betaalt. Dan hoeft het helemaal niet duur te zijn. Bovendien zijn er dan geen uitsluitingen en de verzekering loopt door tot de AOW-gerechtigde leeftijd.”

Experimenteren met sociale verzekeringen

Wat Wouters (Werkvereniging) mist is een adaptief beleid dat tijdig inspeelt op de grillige economie. ,,De boodschap lijkt nu vooral: blijf zitten waar je zit. Er is beloning voor mensen die zo star mogelijk op hun plek blijven, terwijl we hen juist wendbaar en weerbaar zouden moeten maken.” Vandaar ook dat de Werkvereniging initiatiefnemer is van het platform ‘Vernieuwen doen we samen’, dat gezamenlijk een open brief schreef aan de drie nieuwe bewindslieden die zzp-beleid in hun [portefeuille hebben: CDA-minister Karien van Gennip (SZW), VVD-minister Micky Adriaansens (EZK) en CDA-staatssecretaris Marnix van Rij (Financiën, gespecialiseerd in fiscaliteit en de Belastingdienst).

Het platform ‘Vernieuwen doen we samen’ maakt zich zorgen over de houdbaarheid van de Nederlandse arbeidsmarkt en pleit voor een stelselherziening op het gebied van arbeidsrecht, sociale zekerheid en fiscaliteit. Daarom stellen de briefschrijvers onder meer voor om te gaan experimenteren met de opbouw van een basis aan sociale verzekeringen, gekoppeld aan werkenden zelf in plaats van aan de contractvorm. Daarbij valt onder meer te denken aan een sociaal vangnet voor iedereen en een primaire focus op inkomen in plaatsen van de traditionele (en vaak polariserende) tegenstelling werkgever/werknemer.

,,Wij zijn blij dat er een nieuw kabinet is dat ruimte laat voor nadere invulling van het arbeidsmarktbeleid”, aldus de open brief. ,,Betrek een brede coalitie van stakeholders die met én voor ‘Modern Werkenden’ werken bij voorbereidingen op beleid en maatregelen, zodat niet alleen de belangen van werknemers en werkgevers worden meegenomen.”

Moderne arbeidsmarkt beter uitwerken

,,Ik hoop echt op meer visie op zelfstandigheid dan nu in het coalitieakkoord staat”, stelt Van de Ven (VZN). ,,De moderne arbeidsmarkt is nog onvoldoende uitgewerkt. Alle zzp-onderwerpen uit het akkoord moeten in samenhang worden bekeken. Het kan niet zo zijn dat drie departementen nooit met elkaar overleggen als het gaat om de afbouw van zelfstandigenaftrek (Van Rij, Financiën), de verplichte AOV en de Wet DBA (Van Gennip, SZW, en haar collega Carola Schouten, minister van Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) en het algehele ondernemersklimaat (Adriaansens, EZK). Het realiseren van een duidelijke positie voor zelfstandigen op de arbeidsmarkt en in onze economie vraagt om langetermijnbeleid, maar het is wel echt nodig om het in deze kabinetsperiode goed te regelen. Dit dossier kan niet nog eens vier jaar blijven liggen.”

Ook de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) blijft een speerpunt. ,,Het wordt tijd dat het nieuwe kabinet hier nu echt werk van gaat maken”, stelt Drijvers (PZO). ,,De overheid is met dit dossier al zes jaar aan het aanmodderen.” Het harder bestrijden van schijnzelfstandigheid is voor geen van de belangenbehartigers een speerpunt. ,,Wij behandelen zelfstandigheid niet vanuit schijnzelfstandigheid”, reageert Drijvers. ,,Deze maatregel betreft slechts een relatief kleine groep. Waar het zzp-beleid vooral over zou moeten gaan is hoe zelfstandigen zo goed mogelijk hun werk kunnen uitoefenen, met hun risico’s optimaal afgedekt.”