De kaasboer is bekend, de speeltuinboer rukt op. Of ze verhuren kano's, verkopen antiek, zijn actief in de zorg of hebben het boerenbedrijf omgetoverd in een camping. Boeren zijn van alle markten thuis. Met de huidige melkprijs van 38 cent per liter is de financiële noodzaak misschien wat minder; de literprijs is echter nogal aan schommelingen onderhevig. Vorig jaar was de melkprijs slechts 25 cent per liter.
Neveninkomsten
De land- en tuinbouworganisatie LTO becijfert dat ruim 30 procent van alle boeren in Nederland neveninkomsten hebben. Veelal agrarisch gerelateerd, maar soms ook totaal niet. Op boerderij De Deel aan Weyland in Nieuwerbrug bijvoorbeeld wordt het boerenbedrijf gecombineerd met outdooractiviteiten en een ruimte voor kinderfeestjes. De Deel is dan ook een verbouwde stal waar vroeger de koeien stonden. Anderhalve kilometer verderop aan Buitenkerk is de kaasboerderij van Gerrit de Graaf (zie kader) te vinden. Hij blijft dichter bij z'n agrarische oorsprong. Omgekeerd kan ook. Theo Kemp, aan de Meije, had vorig jaar nog een boerderij annex speelzolder voor kinderen en een mogelijkheid voor rondvaarten over het riviertje de Meije. Nu heeft Kemp daar geen tijd meer voor. ,,Ik ben actief binnen de LTO Noord en daar gaat behoorlijk wat tijd in zitten. Nu kan ik mij beter focussen op m'n bedrijf.''
Lees ook: Hoe de stoppersregeling creativiteit van boeren aanjaagt
Betrokken
Djura Hoeksma van de LTO zegt dat veel boeren de behoefte voelen om maatschappelijk bezig te zijn. ,,Het lijkt op maatschappelijk ondernemen zoals dat in het bedrijfsleven voorkomt. Het idee om meer betrokken te zijn bij wat er in de wereld gebeurt. Een boer is veel maatschappelijker geworden.''
CBS
Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat boeren van kleinere landbouwbedrijven vaker neveninkomsten hebben dan boeren van grotere bedrijven. Zo had landelijk gezien bijna 60 procent van de kleine bedrijven - met een standaardopbrengst per jaar tussen 25,000 en 100.000 euro - neveninkomsten. Bij de bedrijven met meer dan drie miljoen euro opbrengst per jaar is dat maar 20 procent.
Noodzaak
Ook op de kleinste agrarische bedrijven, met een opbrengst tot 25 mille, wordt minder vaak bijgeklust. De noodzaak om bij te verdienen in de agrarische sector is niettemin groot. Bedrijfsbeëindiging of juist schaalvergroting zijn eveneens opties maar niet altijd haalbaar. ,,Je moet toch heel veel geld investeren om nu nog mee te kunnen doen met je boerenbedrijf'', zegt Jevrie de Jong. Hij runt met zijn ouders en broers camping de Hollandse Boerderij aan de Meije in Bodegraven. Zijn ouders zijn achttien jaar geleden al goeddeels gestopt met het boerenbedrijf en overgeschakeld op de camping. De hooiberg en de stallen zijn omgebouwd tot verblijfsaccommodaties en op de weilanden staan caravans en bungalowtenten. ,,Ik heb nog wel als loonwerker gewerkt, maar een toekomst in de landbouw of veehouderij zit er voor mij niet in'', zegt De Jong: ,,Dit leven bevalt mij uitstekend.''
De melkveehouder met kaasmakerij
Gerrit de Graaf is gewoon trots op zijn bedrijf en wil er daarom graag over vertellen. De Graaf is melkveehouder aan Buitenkerk in Bodegraven en heeft daarnaast een kaasmakerij. Ook geven hij en zijn vrouw Irma van der Lip rondleidingen over de boerderij. Er staat anderhalf uur voor een rondleiding over de boerderij maar Gerrit doet er steevast langer over. ,,Het is leuk om over m'n bedrijf te praten. Ik ben er wel trots op eigenlijk'', zegt hij.
Kaasmakerij
Het is meteen de reden voor het opzetten van een kaasmakerij zo'n dertien jaar geleden. Via de stichting Struinen en Vorsen, die agrarisch toerisme promoot, kwam het verzoek om eens na te denken over rondleidingen door de kaasmakerij en de boerderij. ,,Het is leuk om te doen. We hebben toen bij het begin gezet het twee jaar te willen aankijken, maar het bevalt erg goed'', zegt Irma. ,,Je komt hiermee ook in contact met andere mensen. Ik zou er niet aan moeten denken om achteraf in de polder te wonen bijvoorbeeld.''
Educatief centrum
Er worden tijdens zo'n rondleiding ook leuke en aandoenlijke vragen gesteld. 'Hoe wordt oude kaas gemaakt', bijvoorbeeld. ,,Veel mensen weten niet meer waar hun voedsel vandaan komt'', zegt Irma. De kaasmakerij is daarom tevens een educatief centrum. Gerrit is blij met de kaasmakerij, het kaaswinkeltje en de rondleidingen. Zeker vorig jaar toen de melkprijs nog slechts 25 cent per liter was. Inmiddels is de melkprijs gestegen en ziet de familie de inkomsten uit de kaas als een mooi extraatje. ,,Het melkvee is nog de hoofdbusiness voor ons. Daar hou ik mij voornamelijk mee bezig. Mijn vrouw doet voornamelijk de rondleidingen. En samen maken we de kaas.''
Opvolging
Opvolging is voor Gerrit geen zorg. Zoon Adriaan werkt al mee op de boerderij en doet af en toe rondleidingen. Hij wil de melkveehouderij annex kaasmakerij annex educatiecentrum uiteindelijk overnemen.
Bungalowtent verdringt vee uit de wei
Costa del Meije staat er op een bord bij de entree van de Hollandse Boerderij. Deze camping aan de Meije in Bodegraven was tot achttien jaar geleden een boerenbedrijf. Waar de koeien op stal stonden, vermaken nu feestvierders zich in de groepsaccommodatie en waar het vee 's zomers naar de wei ging, staan nu caravans en bungalowtenten.
Droog brood
De familie De Jong heeft het al lang geleden in de gaten gehad; met een kleine melkveehouderij van pakweg vijftig koeien is gewoon geen droog brood te verdienen. Nog altijd lopen er wat gezellige geitjes en pluimvee rond, maar meer voor de sier dan voor de slacht. De 24-jarige Jevrie de Jong is zelfs geboren in een van de stacaravans op het terrein. Nu heeft hij samen met zijn ouders en broers een florerende camping midden in het Groene Hart. ,,We zijn eigenlijk altijd open. Van mooi weer tot mooi weer, eigenlijk.''
Transportbedrijf
Toch heeft ook deze boerencamping nog neveninkomsten. Samen met zijn vader heeft Jevrie een klein transportbedrijf; twee wagens en één beroepschauffeur. ,,Want wij hebben gemerkt dat het een paar jaar geleden tijdens de economische crisis rustiger was op de camping. Je merkt het vooral aan de fietsers die op doorreis zijn. Degene die een stacaravan hadden, hebben die gewoon aangehouden.'' De komende jaren wil De Jong de camping verder vernieuwen en moderniseren. Stilstand is ten slotte achteruit gang, stelt hij. ,,De moderne kampeerder voelt zich toch het prettigst bij een moderne accommodatie.''
Inkomsten uit de 'zorgtak'
Regelmatig krijgen Peter en Liesbeth van Oosterom de vraag of zij nog cliënten kunnen 'plaatsen'. De cliënten, sommigen dementerend en anderen met een niet aangeboren hersenbeschadiging, ervaren 'gewoon een hele leuke dag' op de boerderij aan de Zuidzijde in Bodegraven. ,,Dat is ons doel ook. Het gaat er ons om deze mensen in een volledig ongedwongen setting een gezellige dag te bezorgen, waarbij zo ook nog in beweging komen en geprikkeld worden'', zegt Liesbeth.
Generatie
Zij en haar man, de achtste generatie Van Oosterom op boerderij Java Rust, hebben ongeveer acht jaar geleden het besluit genomen om een zorgboerderij te beginnen. ,,Het is heel dankbaar werk. Je ziet de mensen genieten'', zegt Peter. Met zo'n dertig koeien is het boerenbedrijf van Van Oosterom niet groot. De inkomsten uit de 'zorgtak' zijn dan ook welkom. ,,Zeker vorig jaar was ik er blij mee, want toen leverde een liter melk niet veel op.''
