Piekbelaster Maurits 'klemgezet' door kabinet: 'opkoop voor mij financieel niet haalbaar'

Het bedrijf van Maurits Vos (45) bereik je via een doodlopende weg, aan de rand van Uddel, hartje Veluwe, schrijft De Stentor. Verdeeld over 22 stallen houdt hij 1.350 vleeskalveren. De kalverhouderij floreert al jaren, maar er is één probleem: zijn erf grenst pal aan beschermde natuur. ,,Zie je die rij bomen achter de stallen? Daar begint het al.’’

Wat Vos al vermoedde, werd onlangs bevestigd. Hij is een piekbelaster. Dit zijn bedrijven die bovengemiddeld veel stikstof laten neerslaan op kwetsbare natuur. Bedrijven die jaarlijks meer dan 2.500 mol - dat is 35 kilo - stikstof uitstoten op beschermde natuur, vallen volgens het ministerie van Landbouw binnen de categorie piekbelaster.

23 keer boven stikstofnorm

Vos zit maar liefst 23 keer boven de norm. Via zijn bedrijf slaat ruim 57.000 mol aan stikstof neer op de Veluwe. Daar kwam hij achter na het invullen van de online rekentool, die stikstofminister Christianne van der Wal begin vorige week openstelde. ,,Het verbaasde me niet hoor. Ik wist al lang dat ik piekbelaster was. Als ik het niet ben, wie dan wel? Maar 23 keer boven de norm, dat had ik ook weer niet verwacht.’’

Vos boert in wat lokaal bekend staat als de agrarische enclave. Dit is een landbouwgebied binnen de Veluwe, verdeeld over de dorpen Uddel, Elspeet, Speuld en Garderen. Hier zitten relatief veel kalverhouders, waarvan de overgrote meerderheid op contractbasis levert aan de Van Drie Group, met slachterijen in onder meer Apeldoorn. ,,Ik ken eigenlijk geen boer in deze regio die geen piekbelaster is’’, zegt Vos.

Lage grenswaarde

Nederland telt volgens de rekenmethode van stikstofminister Van der Wal drieduizend piekbelasters. Ruim 60 procent van die groep bevindt zich in Gelderland, en dan vooral op en rond de Veluwe. Dit is het grootste aaneengesloten natuurgebied dat ons land kent. De Veluwse heidenatuur kent een lage grenswaarde, wat betekent dat er al snel overschrijdingen zijn. Zelfs boeren in het Overijsselse Salland, ten oosten van de IJssel, stoten tot hun verbazing te veel uit op de Veluwe.

Ben je eenmaal geclassificeerd als piekbelaster, dan kom je in aanmerking voor de ‘woest aantrekkelijke’ uitkoopregeling, zoals Van der Wal die bestempelde. Boeren kunnen hun bedrijf dan - eenmalig - tegen 120 procent van de waarde aan de staat verkopen. De productie- en uitstootrechten vervallen dan. Het kabinet hoopt zo een grote slag te slaan, want als drieduizend piekbelasters zich laten uitkopen, ontstaat er stikstofruimte. Hiermee kan het kabinet PAS-melders (boeren die buiten hun schuld illegaal zijn geworden) legaliseren en vergunningverlening op gang brengen.

Familiebedrijf overgenomen

Vos zit eigenlijk helemaal niet te wachten op zo’n regeling. Hij nam het bedrijf pas twee jaar geleden over van zijn vader. ,,Hij is in 1976 op deze plek begonnen. Met één stal. Toen was er geen stikstofprobleem. Sinds het Natura2000 is geworden, is alles anders.’’ De Uddelnaar woont met zijn vrouw Marieke (44) en vier kinderen in de bedrijfswoning. Ook Vos senior woont op het erf. Zijn zoon van twintig zou het bedrijf op termijn wel willen voortzetten.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Toch ging Vos het gesprek aan met de provincie Gelderland over de zogeheten kalverregeling. Die was bedoeld om vooruitlopend op de landelijke regeling van Van der Wal op provinciaal niveau het aantal kalverhouderijen te saneren. ,,Twee taxateurs zijn hier geweest’’, vertelt Vos. ,,Vervolgens kreeg ik een aanbod, maar het was te weinig. Je moest alles verkopen. Dan ben je in één keer boer af. Wat moet je dan?’’

Ko van Schaik, zelfstandig agrarisch bedrijfsadviseur in Putten en al 45 jaar actief, ziet veel Veluwse boeren worstelen. Voor zijn klanten heeft hij de afgelopen week 25 berekeningen gemaakt met de online rekentool van het ministerie. Zijn voorlopige conclusie: ,,Op de Veluwe is zo’n beetje elke boer piekbelaster. Alleen een klein bedrijf met veertig zorgkoetjes en wat jongvee zit net onder de piekbelasternorm.’’

Zijn klanten die wat verderop zitten, bijvoorbeeld in Utrecht of Noord-Holland, blijven met grotere veestapels ruim onder de norm van 2.500 mol. ,,Een bedrijf dat richting Utrechtse Heuvelrug boert, met 2.000 varkens, komt uit op 1.000 mol.’’ Dat brengt hem tot de stelling dat de Veluwe in het systeem van LNV ‘zwaar is ingerekend’. ,,Ik weet niet of dat een vooropgezet plan was, maar je zou het bijna denken.’’

Jonge boeren willen door

Volgens Van Schaik zijn er veel boeren die de rekentool niet eens hebben ingevuld. ,,Vooral de jongere boeren, die sowieso door willen.’’ Diana Versteeg (47) is zo iemand. Met haar man Arend heeft ze een melkveehouderij, eveneens in Uddel. ,,Ik heb niets uitgerekend en ik ben het ook niet van plan. Wij beschikken over alle benodigde vergunningen. Als de overheid iets van ons wil, dan komen ze maar naar ons toe.’’

Versteeg is bestuurlijk actief als voorzitter van de LTO-afdeling Randmeerkust. Van veel leden hoort ze dezelfde reactie; ze willen niet eens weten of ze piekbelaster zijn. ,,De opkoopregeling is alleen aantrekkelijk voor oudere boeren die toch al wilden stoppen.’’

Over de toekomst van boeren op de Veluwe heeft ze een somber gevoel. ,,Ze willen hier alle boeren weg hebben. Om er één groot vakantiepark van te maken. Dan denken ze het probleem te hebben opgelost, maar ontstaat er een groter probleem met onze voedselvoorziening.’’

Mogelijkheden voor piekbelasters

Nu hij piekbelaster is, moet Uddelnaar Vos opnieuw diep nadenken over de toekomst van zijn bedrijf. Wat zijn de mogelijkheden? Vrijwillige uitkoop ziet hij niet zitten. ,,Dan krijg je een beroepsverbod en kun je nergens in Europa nog boeren.’’ Daar komt bij dat de regeling niet goed uitpakt voor boeren met oudere stallen. ,,Die van mij zijn volledig gemoderniseerd, maar de meeste zijn in de jaren tachtig gebouwd.’’

Vos toont een tabel. ,,Voor oudere stallen is de vergoeding die het ministerie betaalt vier keer lager dan voor stallen die onlangs zijn gebouwd. Het is bouwjaar maal het aantal vierkante meters. Dat bepaalt de prijs. Ook al zijn de stallen van binnen net zo modern.’’ Het steekt hem dat het ministerie - in tegenstelling tot de provincie - geen taxateurs op pad stuurt. ,,Alles gaat vanachter het bureau.’’

Vos spreekt daarom van een ‘woest oneerlijke’ regeling. ,,Opkoop is voor mij niet haalbaar. Dan blijf ik met een veel te grote restschuld zitten. Ik heb mijn vader uitgekocht. Daarvoor is geld bij de bank geleend. Ik laat me nog liever gedwongen uitkopen, dan kan ik tenminste een rechtszaak beginnen.’’ Veel andere opties heeft hij niet. De rijksregelingen voor innovatie en verplaatsing worden pas later dit jaar bekendgemaakt. ,,Ik voel me klemgezet.’’

Verplaatsen, dat ziet Vos eigenlijk niet zitten. Op en rond de Veluwe is immers niets mogelijk. ,,Wij willen hier eigenlijk niet weg. We zijn echte Uddelnaren.’’ De enige hoop is dat de subsidies voor innovatieve maatregelen om stikstof te reduceren hoog genoeg zijn. In dat geval zou hij luchtwassers op zijn stallen kunnen zetten. ,,Dan moet ik wel de zekerheid hebben dat ze niet sneuvelen bij de rechter, zoals dat met de stalvloeren is gebeurd.’’

Gerda van den Heuvel (46) is kalverboerin in Putten. Met haar echtgenoot runt ze een bedrijf met 2.500 kalveren dat zwaar inzet op innovatie. Hun stallen hebben emissiearme systemen die de mest regelmatig gescheiden de stal uit halen zodat die geschikt is voor vergisting tot biogas en verdere verwerking. ,,Of het helemaal emissievrij is, moet nog bewezen worden. Een onafhankelijk onderzoeksbureau houdt dat realtime voor ons bij. Het duurt nog twee jaar voordat we hier antwoord op hebben.’’

Tegenwerking

Van den Heuvel ervaart dat de keuze voor innovatie niet echt omarmd wordt door de politiek. ,,Het is bijna niet mogelijk om innovaties juridisch geborgd te krijgen. En dan heb je nog rekening te houden met Johan Vollenbroek, die een rechtszaak kan beginnen. Ze willen systemen die bij voorbaat 100 procent bewezen zijn. Maar de eerste auto haalde ook geen 120 kilometer per uur op de snelweg. Je moet de kans krijgen verbeteringen door te voeren.’’

Ook zij voelt dat de sector is klemgezet. ,,Als je piekbelaster bent, lijkt uitkoop de enige keuze te zijn. Doe je daar niet aan mee, dan krijg je onhaalbare reductiedoelen opgelegd.’’ Uitstoot van stikstof reduceren kan door luchtwassers te installeren. Maar Van den Heuvel wil daar niet aan. ,,Als er een stalbrand is, zijn er vaak luchtwassers bij betrokken. Bovendien, luchtwassers doen niets aan de uitstoot van methaan en het dierwelzijn wordt er ook niet door verbeterd.’’

Erg optimistisch is ze niet, op dit moment. ,,In Gelderland gaat alles op slot. Bedrijven verdwijnen in rap tempo en de volgende generatie krijgt geen kansen meer.’’ Bedrijfsadviseur Van Schaik begrijpt goed dat kalverhouders zich klemgezet voelen. ,,Op de Veluwe is met deze rekenmethodes geen plaats meer voor boeren. Maar ik zie ze ook niet naar Groningen verhuizen. De Veluwse boer is gehecht aan zijn eigen stek.’’