Al sinds 1966 eigenzinnig én rendabel

Boekhandel Athenaeum aan het Spui viert dit jaar het vijftigjarige jubileum. Directeur Maarten Asscher in Het Parool: "We zijn een winkel, maar we scharen ons aan de kant van culturele instellingen."

Maarten Asscher staat voor het raam van een kantoorruimte boven Athenaeum Boekhandel en kijkt uit over het Spui. Dan draait hij zich om en zegt, enigszins plechtig: "Athenaeum is een culturele instelling op commerciële grondslag, gespecialiseerd in internationale boekencultuur."

RijksmuseumZo, dat is eruit. Asscher (58), schrijver en ex-uitgever, is sinds 2004 directeur van Athenaeum Boekhandel. Op 15 september bestaat de boekhandel precies vijftig jaar. De legendarische uitgever Johan Polak (1928-1992) richtte de boekhandel op 15 september 1966 op.

"En nu zijn er verschillende Athenaeumwinkels, zoals die in het Rijksmuseum en het pas geopende pand in de Roetersstraat. Deze winkel en het naastgelegen Nieuwscentrum gelden als de hoofdvestiging."

CrisisHet gaat goed met de boekhandel, wil hij maar zeggen. Het grote feest zal rond 15 september plaatsvinden, maar vanaf januari organiseert Athenaeum al tal van activiteiten. Signeersessies (John Irving op 23 januari), boekpresentaties, kortingspromoties, en op de gevel van de winkel wordt een enorme jubileumboekenlegger aangebracht.

"Wij hebben minder last van de economische crisis dan een keten in een winkelstraat. Wij moeten het niet zozeer hebben van shoppend publiek, wij onttrekken ons daaraan. We zijn een winkel, maar we scharen ons aan de kant van culturele instellingen."

NieuwsgierigheidHerm Pol, bijna veertig jaar boekverkoper bij Athenaeum, wandelt binnen. "Maar we zijn allereerst natuurlijk een boekwinkel."

"Ja", zegt Asscher, "en de fysieke vorm is van groot belang. We hebben ook een webwinkel, maar de kern is dat je ergens naartoe kunt gaan om geïnspireerd te worden. We zitten ook niet in een winkelstraat, we trekken een doelgericht publiek dat naar ons toekomt om tussen de 35.000 boeken een ontdekking te doen. Daar moeten nieuwsgierigheid en interesse leidend zijn."

CultuurpleinAthenaeum Boekhandel is een bijzondere boekhandel. Het is een bv, waarvan de aandelen deels in handen zijn van een stichting. Asscher: "Alle medewerkers in vaste dienst zijn bij die stichting aangesloten en zijn dus als mede-eigenaren nauw betrokken bij belangrijke beslissingen. Bijvoorbeeld de beslissing drie jaar geleden om in samenwerking met het Rijksmuseum een grote kunst- en geschiedenisboekhandel op te zetten in het vernieuwde museum of de beslissing dit jaar om samen met anderen uitgeverij Van Oorschot voort te zetten."

Athenaeum timmert goed aan de weg. Pol: "Wij klagen niet, roep ik altijd. Maar we moeten wel het raam openzetten." "We organiseren veel rondom de winkel", zegt Asscher. "Boekpresentaties. Lezingen en debatten in het academisch-cultureel centrum Spui25, we werken samen met de Universiteit van Amsterdam die hier aan het Spui zit." Hij wijst naar boven: "Er zit hier bijna altijd een writer in residence in het appartement. En dan is er ook de American Bookstore. Dit is echt een cultuurplein."

HotdogkraamAl detoneert de hotdogkraam die al jaren naast het standbeeld van het Lieverdje staat nogal. Asscher en Pol kijken bedenkelijk. Pol: "Wel die kraam, maar het is een schande dat ze in de tram niets omroepen als die bij het Spui stopt. "Boekenplaza!" moet die conducteur dan roepen." Asscher: "Of booklovers' paradise!"

In de vijftig jaar is er, op de automatisering na, in de winkel niet zo heel veel veranderd. De bedrijfsvoering uitvoering is professioneler en duurzamer geworden. Maar het boek blijft leidend. "Als je nu de winkel binnenkomt, is het net 1966, zo weinig is er veranderd." Pol: "En we hebben ons door uitbreidingen meer richting Centraal Station begeven. Vijftig jaar geleden was de winkel een derde van wat die nu is. Maar de spirit is hetzelfde als vijftig jaar geleden - zoals Johan Polak het bedoeld had."

LevensgevaarlijkAsscher: "We verkopen graag bestsellers, maar we koesteren ook de afdelingen klassieke oudheid, filosofie, sociale wetenschappen en literaire biografieën. We zijn daarin echt onderscheidend. De gemiddelde boekhandel heeft wel de voorkant, zoals wij dat noemen, maar geen achterkant. Veertig procent van ons aanbod is internationaal: Engels, Frans, Duits, Spaans, Italiaans. Wij maken volledig gebruik van de kosmopolitische mogelijkheden die Amsterdam ons biedt. Door de studenten, toeristen, hoogopgeleide en goed geïnformeerde mensen. In Zwolle zou deze winkel toch minder lopen."

Asscher geniet nog elke dag dat hij in en boekwinkel werkt. "Levensgevaarlijk! Ik zie nog elke dag iets liggen, of iets wat net is binnengekomen, dat ik wil lezen, of kopen. Ik ben een veel betere klant van de winkel dan tot 2004, toen ik hier kwam."

LeraresAsscher roemt het eigenzinnige aanbod, zegt dat bij de gemiddelde boekwinkel tien procent van de boeken zorgt voor negentig procent van de omzet. Bij Athenaeum is die verhouding 25-75.

"Wij kopen ook in met bepaalde klanten in ons achterhoofd. Vier exemplaren van een boek van een Amerikaanse University Press omdat we weten dat sommige klanten daarvan houden. Die boeken zijn in Amsterdam dan alleen hier te vinden. Dat vinden wij prachtig."

Pol: "We hebben hier een oudere vrouw als klant, ik denk dat ze vroeger lerares is geweest, met een heel exquise smaak. Die vrouw denkt echt out of the box. Die ben ik wel eens achterna gelopen om te kijken wat ze bestelde. Heel interessant. De klant is eigenlijk ook een employee van de winkel."

Vrije handBij Athenaeum hebben de verkopers bijna de vrije hand in het bestellen van boeken. Die verantwoordelijkheid is goed voor de betrokkenheid van het personeel, zegt Asscher. Pol: "Dan wil je ook dat je fruit en groenten er elke dag vers en goed bijliggen."

Asscher: "De klant die zijn of haar leescarrière hier begint, zal ons vaak trouw blijven. Ook omdat wij trouw blijven aan het kwaliteitsniveau en de keuzebreedte. Hier geen pilaren met stapels bestsellers, maar kwaliteitsvastheid. Veel interessante ééntjes, dat zijn boeken waarvan slechts één exemplaar aanwezig is in de winkel en dus niet op voorraad. Dat is mooi om als klant ontdekking te doen."

Pol: "We willen graag winst maken en dat is ook noodzaak, maar het gaat ons niet om winstmaximalisatie. Het doel is rendabel te zijn en continuïteit voor de winkel, dat die blijft bestaan. En dat die winkel een zeer divers assortiment blijft aanbieden."